یادداشت؛
روزی که افغانستان رفت که رفت!
افغانستان همیشه تاریخ بخشی از ایران بود؛ بخشی از «خراسان بزرگ». از ۵۰۰ سال پیش به‌این‌طرف هم حساب کنیم در دوره صفویان بخش بزرگی از افغانستان ازجمله ولایت هرات جزو خاک ایران بود. بود و بود تا این‌که پای انگلیس به منطقه باز شد!
به گزارش خبرگزاری رسا، 4 مارس سال ۱۸۵۷ میلادی تاریخی است پای یک قرارداد تلخ برای ایران؛ «معاهده پاریس»! این معاهده که در سال ۱۲۳۵ شمسی در فرانسه امضا شد میان ایران و انگلستان بود بر سر افغانستان! حالا ماجرا چه بود که این همه کشور درگیر شده بودند؟ از زمان صفویان بخش بزرگی از افغانستان جزو امپراتوری ایران بود؛ در این حد که شاه عباس صفوی در هرات به دنیا آمد. پس از سقوط صفویه بخش‌هایی از این سرزمین از دست رفت و افتاد دست ازبک‌ها یا حکومت‌های محلی تا این‌که نادرشاه افشار دوباره افغانستان را پس گرفت. پس از آن هم افغانستان بارها و بارها دست به دست شد تا این‌که در دوره قاجار بخش‌هایی به مرکزیت ولایت هرات برای ایران مانده بود. آن‌هم البته مشکلات زیاد داشت؛ هر بار قاجارها لشکر می‌کشیدند آن طرف‌ها همه مطیع می‌شدند و وقتی لشکر بازمی‌گشت همه شاه می‌شدند و خلاصه حاکیمت ایران بر هرات همیشه درعمل با ابهام همراه بود. تا این‌که محمدشاه قاجار یک‌بار رفت هرات را درست و حسابی پس بگیرد و داشت موفق می‌شد که انگلیسی‌ها پریدند وسط و کشتی آوردند جنوب ایران و جزیره خارک را تصرف کردند و به ایران اعلان جنگ دادند!
نگاره‌ای غربی از جنگ‌های ایران و انگلیس بر سر هرات
منافع انگلیس به خطر افتاد
حالا به انگلیس چه ربطی داشت؟ آن روزگاران کمپانی هند شرقی داشت هند را می‌چاپید و برای خودش لشکر و کشور داشت و افغانستان هم به‌نظرش دروازه هند بود و مسیر تجارت جهانی‌اش. همان موقع سفارت انگلیس در ایران به وزیرخارجه انگلیس پیام داده بود که: «در صورتی که ایران هرات و خیوه و بخارا را تصرف کند کنترل آسیای‌میانه از دست ما خارج خواهد شد.» القصه، آن قدر به ایران فشار نظامی و سیاسی آوردند که محمدشاه قاجار لشکرش را از هرات بازگرداند.
نقشه‌ای غربی از قلمرو ایران پیش از معاهده پاریس
ناصرالدین زورش به زورگوها نرسید
دفعه بعد ناصرالدین قاجار خواست کار ناتمام پدرش را تمام کند و لشکر کشید به افغانستان. این بار کمپانی هند شرقی افغانستان را هم مال خود کرده بود و تازه با افغانستانی‌های آزادی‌خواه که علیه اشغال کشورشان می‌جنگیدند جنگ‌های طولانی داشت. لشکر ناصرالدین که به هرات رسیدند و شهر تصرف شد همان‌روز انگلیس به ایران اعلان جنگ داد؛ ۸ کشتی جنگی به همراه تعدادی کشتی پشتیبانی وارد آب‌های جنوب ایران شدند و به جزایر ایرانی حمله کردند و چند ماه بعد جزیره خارک و بنادر بوشهر و خرمشهر و حتی بخش‌هایی از جنوب ایران را اشغال کردند.
«فرخ خان امین‌الملک» سفیر ایران در فرانسه و مسئول مذاکرات معاهده پاریس
در این میان انگلیسی‌ها سلطان عمان را هم تشویق کردند تا به بندرعباس حمله کند که بعدا معلوم شد انگلیسی‌بازی درآورده‌اند در حد اعلاء. ناصرالدین هم که دید زورش به زورگویی انگلیسی‌ها نمی‌رسد میانجی‌گری فرانسه را پذیرفت و «فرخ خان امین‌الملک» سفیر ایران در فرانسه و «لرد کاولی» سفیر انگلیس در فرانسه رفتند و نشستند و معاهده پاریس را تنظیم کردند و هرات هم مانند بخش‌های دیگر افغانستان رفت که رفت. هرات تحت‌الحمایه انگلیس شد و بعدها به افغانستان پیوست.
نگاره‌ای منسوب‌به مذاکرات معاهده پاریس
ناصرالدین چه کرد؟
حالا ببینیم طبق متن معاهده ۱۵ ماده‌ای پاریس ناصرالدین‌خان چه کرد! اول این‌که افغانستان را بخشید:«اعلیحضرت شاهنشاه ایران راضی می‌شود که ترک بکند کل ادعای سلطنتی بر خاک و شهر هرات و ممالک افغان و هرگز مطالبه نکند از رؤسای هرات و ممالک افغان هیچ علامت اطاعت مثل سکه و خطبه و باج و نیز اعلیحضرت تعهد می‌کند که بعد از این از هر مداخله در امورات داخله افغانستان اجتناب نماید و قول می‌دهند که هرات و تمام افغانستان را مستقل شناخته و هرگز درصدد اخلال استقلال این ولایات برنیایند.» خائن‌ها را هم بخشید:«اعلیحضرت شاهنشاه ایران تعهد می‌کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه یک عفونامه کامل اعلام نماید که به‌واسطه آن جمیع رعایای ایران که در وقت جنگ با مراوده خود با عساکر انگلیس، مصدر خیانتی شده باشند از عقوبت این حرکت خود معاف باشند به‌طوری که هیچ‌کس هر درجه که داشته باشد به‌جهت این حرکت خود مورد تنبیه و اذیت و تعدی نخواهد بود.» سفارت انگلیس را هم که قبلا تعطیل شده بود، بازگشایی کرد:«بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه سفارت انگلیس مراجعت به طهران خواهد کرد و دولت ایران قبول می‌نماید که سفارت مذکور را با معذرت و تشریفات معینه... بپذیرند.»
بر اساس توافقات در پاریس با انگلیسی‌ها ناصرالدین یک پیمان هم بست با دولت عمان و بندرعباس و چابهار را برای مدت ۲۰ سال به بهای اندک اجاره داد به آن‌ها؛ این همان انگلیسی‌بازی بود. در مقابل چه به دست آورد که بالاخره حتی شده روی کاغذ کمی خوشحال باشد؟ دوستی با انگلیس را: «از روز مبادله امضانامه‌های عهدنامه حال فیمابین اعلیحضرت شاهنشاه ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس و ایرلاند و نیز فیمابین اخلاف و ممالک و رعایای طرفین صلح و دوستی دایمی خواهد بود»!
نقشه‌ای با مقیاس غیردقیق که در آن، بخش جداشده از ایران بر اساس معاهده پاریس به‌صورت تقریبی ترسیم شده است
امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست
امروز ۱۴ اسفند مصادف با ۴ مارس میلادی و ۲۰ رجب هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.
ـ وقوع نبرد «یرموک» بین مجاهدان مسلمان و سپاه روم در سال ۱۵ قمری
ـ درگذشت «ژان فرانسوا شامپولیون» دانشمند و شرق‌شناس فرانسوی در سال ۱۸۳۲ میلادی
ـ زادروز «آنتونیو ویوالدی» آهنگساز مشهور ایتالیایی در سال ۱۶۷۸ میلادی
ـ زادروز «لئون پل فارگ» نویسنده و شاعر فرانسوی در سال ۱۸۷۶ میلادی
ـ درگذشت «محمد مصدق» سیاستمدار ایرانی در سال ۱۳۴۵ شمسی
منبع: فارس
ارسال نظرات