زندگی امروز ما نیازمند ژرف اندیشی اشعار حافظ است

 

 

اشعار حافظ را به دلیل ویژگی‌هایی که در این شاعر و دقت نظری که داشته، می‌توان چکیده ۴ - ۵ قرن ادبیات مکتوب و عصاره همه آنها دانست. یعنی حافظ، گذشته خود را به خوبی کاویده و دقایق ادبی و حکمی را با هم جمع آورده و در شعرش منعکس کرده است. بنابراین همه مسئله باعث رویکرد متفاوت ما به حافظ شده است. اگر ما رودکی را پدر شعر فارسی می‌دانیم، حافظ رودکی را هم در شعر خود دیده و از آن وام گرفته است، زیرا در بیتی می‌گوید؛ «خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم/ کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی». 

 

نکته بعد همگرایی و نزدیک شدن به ویژگی قرآن به دلیل قرآنی بودن حافظ است که می‌توانیم بگوییم تفأل نمایه‌ای از استخاره قرآن است و به همین دلیل حافظ ارتباط کاملاً فطری داشته و همه علایق بشری و ظرافت‌ها را در خود دارد و به نوعی آیینگی می‌کند و هر کسی نه تنها می‌تواند خود را در شعر حافظ متجلی ببیند، بلکه تقاضایش را پاسخ دهد.

 

 

در میان انبوه شاعران چه قبل از حافظ و چه بعد از او، تأویل‌پذیرترین شعرها را در دیوان حافظ می‌بینیم. طبعاً یک شعر خوب به راحتی همه ظرایف خود را نشان نمی‌دهد و نیاز است کاوش عمیق‌تر و ژرفی به اثر داشته باشیم. زیرا یک شعر قوی، هم ساخت و نمایه ظاهری و هم لایه‌های پنهانی دارد. ممکن است کسی شعر حافظ را سطحی بخواند و از آن محظوظ شود و از زیبایی‌های زبان که در سطح حرکت می‌کند لذت ببرد. اما به لایه‌های پنهان و ریزه‌کاری‌های شعر دست نیابد. در واقع این اثر هنری و شعر مانند یک پنجره منبت است. این پنجره از دور زیباست و با عمیق شدن در آن گره‌های مختلف و دستکاری‌هایی ظریفی را می‌توان دید. این نگاه می‌تواند از سوی یک استادکار نیز باشد که ظرایف را عمیق‌تر و با دید هنرمندانه می‌بیند.  

 

همانطور که قرآن بطن‌های متعدد دارد و گفته‌اند که برای هر کلام قرآن ژرفایی است و پرده در پرده بوده و تا هفتاد بطن دارد، بنابراین شعرهای حافظ نیز به دلیل بهره‌مندی این شاعر از قرآن، کلام سنجیده و حکمی بوده و لایه‌های پنهان دارد و با ژرف‌اندیشی می‌توان آنها را دریافت و زندگی امروز ما نیازمند این ژرف‌اندیشی است.

 

 

دقیقاً همینطور است. اما باید در اثر هنری ژرف شد. می‌گویند یک اثر هنری همانند دری به روی افق‌های نامکشوف است که ممکن است کسی به همین در بسنده کند و دیگری می‌تواند از آن عبور کرده و به افق‌های نامکشوف برسد.

 

 

از کتاب‌های درسی امروز به دلیل تغییرات متعددی که دارند، اطلاع دقیقی ندارم. اما گذشته را هم که مرور می‌کنم چندان مورد توجه نبوده است که غزلیات حافظ در کتب درسی به چشم بیاید. به نظر می‌رسد حضور سعدی در کتاب‌های درسی بیشتر از سایر شاعران است. البته شاید به دلیل سنگینی کلام حافظ نیز باشد. اما چون شعر حافظ فرازمان است می‌تواند در کتاب‌های درسی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و دانش‌آموزان با غزلیات انس بگیرند و خواندن و فهم آن را از در برنامه آموزشی داشته باشند. این خواندن و انس  با شعرهای حافظ اهمیت ویژه‌ای در زندگی انسانی ما دارد.

 

 

ما می‌توانیم با دایرةالمعارفی از حافظ مواجه شویم که هر نظری را در آن منعکس کرده باشند کما اینکه این کار شده است؛ پژوهش جامعی با مدیریت استاد بهاءالدین خرمشاهی انجام شده است و همه نمایه‌های حافظ را در خود دارد. اما پل الوار می‌گوید بهترین مجموعه شعر مجموعه است که هر کس برای خود انتخاب کند و این را می‌توانیم در شرح هم تأویل دهیم. 

 

اگر کسی با بن مایه مذهبی، عرفانی، اجتماعی و ... به سراغ حافظ برود و در هر کدام به نوع خاصی از شرح علاقه‌مند باشد. علت تعدد شرح‌ها نیز تأویل‌پذیری غزلیات حافظ است و علاقه‌مندی‌ها و ذوق‌های مختلفی است و نمی‌توان گفت کدام شرح بر دیگری برتری دارد. اما متأخرترین شرح، شرح دکتر سعید حمیدیان است.

 

 

بیستم مهر یادروز حافظ است و دست‌کم بهانه‌ای است که حافظ را بیشتر در جمع خود ببینیم و بتوانیم گره‌های بیشتری را از زندگی امروزمان باز کنیم.