لزوم بازنگری در موسوعه نویسی

دایره المعارف، موسوعه یا دانشنامه به کتابهایی گفته می شود که یک موضوع را از ابعاد و جوانب مختلف بررسی می کند، به طوری که تمامی اطلاعات مربوط به آن موضوع در آن باشد، موسوعه شبیه به یک مجموعه کوچکی از یک نرم افزار است که حول یک محور اطلاعات زیادی را در اختیار مخاطب خود قرار می دهد.

به همین خاطر خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا در گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین سعید بهمنی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به موضوع موسوعه نویسی پرداخت.

رسا_ موسوعه نویسی چیست؟

موسوعه که در فارسی به آن دائره المعارف می گوییم، گاهی فرهنگ نامه هم برآن اطلاق می شود، موسوعه ها در بردارنده اطلاعات کلی و متوسط درباره مجموعه ابعاد یک مسئله هستند یا در بردارنده آورده های متوسط علمی در رابطه با یک مسئله است، یعنی کوشش می کنند هرآنچه در رابطه با یک مسئله دانش تولید شده به اختصار در یک مجموعه ای گرد بیاورند که معمولاً مجلدات فراوانی می شود. کتاب سلسله الینابیع فقهیه بر اساس تاریخ، نوشته های فقهی را در ابواب فقهی کنار هم قرار داده است، مثلا باب طهارت را از فقیهان متقدم تا متاخر به ترتیب کنار هم نهاده شده است بی آنکه کاری در آن صورت بگیرد. آورده های علمی در رابطه با یک موضوع را گردآوری می کنند یا دوباره با پردازش جدید ارائه می شود که دائره المعارف ها و دانش نامه شامل گردآوری شماری اطلاعات درباره یک مسئله است و برای افرادی که علاقمند می باشند، اطلاعات کلی و عمومی بدست بیاورند معمولا مفید است.

رسا_ ابعاد موسوعه نویسی را بیان کنید؟

اصل موسوعه گردآوری اطلاعات و آسان کردن دسترسی به اطلاعات کلی در رابطه با یک مسئله است، کارکرد فرهنگ نامه این است که شما به جای جستجو در هزاران منبع و مطالب فراوان در یک مجموعه به دنبال مطلب مورد نظر خود بود، دانش نامه ها کوشش می کنند مطالب کلی را در یک مجموعه گرد هم بیاورند که مطالب آسان یاب شود، شکل سامان دهی موسوعه یکی از ابعاد آن است که معمولا به دو صورت الفبایی و موضوعی تنظیم می شوند و البته صورت رایج آن الفبایی است و گاهی هم تلفیق میان هر دو می باشد.

رسا_ نقاط مثبت و منفی موسوعه نویسی چیست؟

نقطه مثبت آسان یاب شدن دستیابی به اطلاعات عمومی و کلی است، دائره المعارف به طور معمول استفاده عمومی دارد و معمولاً تخصصی نیست و بدنه اجتماعی و فرهنگی جامعه را هدف می گیرند، این فایده دائرة المعارف است و علم جدیدی را ارائه نمی کنند، اصل کاستی موسوعه این است که علم جدید را به وجود نمی آورد و صرفاً هدف اطلاع رسانی و آورده و موجودی علمی است و پیامد منفی موسوعه نویسی این است که وقت پژوهشگران را به اینکه دانش را از یک ظرفی به ظرف دیگر انتقال بدهند، گرفته می شود البته در یک سطح برای دانش و اطلاعات عمومی لازم است اما اگر به شکل افراطی در بیاید تنها یک نوع کارکردن بی فایده است چرا که مسائل با پژوهش های جدید حل می گردد.

امروز باید در دائره المعارف و موسوعه نویسی تجدید نظر اساسی صورت بگیرد

رسا_ آیا جریان موسوعه را درست می شمرید؟

در سطح عمومی می تواند مفید باشد جایی که دانش داریم به ویژه امروز که با امکانات رایانه ای و انواع نرم افزارها که دست یابی به اطلاعات راحت کرده است چندان نیازی به موسوعه نویسی نیست، فرهنگ نامه نویسی کارکرد خودش را دارد و در جای خودش ضروری است اما در جایی که بوسیله امکانات دیجیتالی به حجم وسیعی از اطلاعات بی درنگ به آسانتر از فرهنگ نامه ها می رسیم، امروز باید در دائره المعارف و موسوعه نویسی تجدید نظر اساسی صورت بگیرد که منابع تحقیقاتی بی جهت به این امور صرف نشود.

رسا_کدام موسوعات در حوزه خوب بودند؟

به لحاظ اینکه فعالیت تحقیقاتی من متمرکز بر متون تخصصی و علمی است بسیار کم و نادر به موسوعه مراجعه می کنم، البته به لغت مراجعه می کنم اما به مطالب علمی فراتر از لغت معمولا مراجعه نمی کنم چون به کار من نمی آید اما زمانی که فقه را مطالعه می کردم برای من بحث سلسله الینابیع جذاب بود و خیلی آسان تر از این بود که کتاب های فقهای متقدم را یک به یک بخواهم از کتابخانه بردارم و مطالعه کنم.

رسا_ باتشکر از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.