شماره ۳۷ فصلنامه علمی «سخن تاریخ» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سی و هفتمین فصلنامه علمی «سخن تاریخ» به صاحب امتیازی جامعه المصطفی العالمیه با مدیر مسؤولی ناصر رفیعی محمدی و سردبیری نعمت الله صفری فروشانی منتشر شد.

این فصلنامه در 6 مقاله و 137 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

بررسی استنادات قرآنیِ وقایع تاریخی و شیوه های کاربرد آن در تاریخ طبری (از بعثت تا سال 40 هجری)

لیلی عبدی؛ خسرو کمالی سروستانی؛ محمدجعفر اشکواری

چکیده: از دلایل اهمیت تاریخی قرآن را می‌توان موضوع نزول تدریجی آیات و پیوند آن با حوادث مختلف تاریخی که بعدها شأن نزول آیات نامیده شد، دانست. به همین دلیل تاریخ‌نگاری مسلمانان در ابتدا پیوندهای زیادی با آیات قرآنی داشت، به این صورت که مورخ سعی می‌کرد در گزارش رویدادها، از آیات قرآنی استفاده کند. طبری از مورخانی است که در نگارش تاریخ بسیار از آیات قرآن بهره برده است؛ چنانکه می‌توان گفت استنادات قرآنی از خصیصه‌های بارز تاریخ طبری است. این پژوهش به شیوه توصیفی - تحلیلی ابتدا میزان استنادات قرآنی از بعثت تا سال 40 هجری در تاریخ طبری را بررسی کرده و سپس به این پرسش پاسخ داده که استنادات قرآنی چه کاربردی در تاریخ طبری داشته است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد طبری در وقایع تاریخی از بعثت تا سال 40 هجری به 250 آیه از سوره‌های مختلف قرآن بدون ذکر نام و شماره سوره و آیه استناد کرده است. بیشترین کاربرد استنادات قرآنی در تاریخ طبری باهدف تأیید و تقویت خبر صحیح، تبیین و توضیح، ابطال یا تصحیح خبر، تکریم یا تحقیر اشخاص، هشدار و انذار و اشاره به نکات اخلاقی انجام شده است.

تبیین ساختار اداری – مالی و قوانین حاکم بر آن در امپراتوری عثمانی (در سده 10 ه. ق./16 م.)

حجت آسمانی

چکیده: امپراتوری عثمانی در سده 10 ه.ق./16 م. با به‌کارگیری تقسیمات اداری-مالی متنوع به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پایدارترین حکومت‌های اسلامی تبدیل شد. در همین راستا، پژوهش‌های مختلفی در رابطه با ساختار اداری-مالیامپراتوری عثمانی انجام‌شده است باوجوداین، پژوهشی به دست نیامد که به ساختار اداری-مالیامپراتوری یادشده با تکیه‌بر قانون‌نامه‌ها بپردازد و جای خالی چنین پژوهشی احساس می‌شود؛ از‌این‌رو، در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر منابع کتابخانه‌ای به‌ویژه قانون‌نامه «سلیمانِ قانونی» -که به نیکی تقسیمات اداری-مالی قلمرو عثمانی در قرن دهم را نشان می‌‌دهد- به تبیین ساختار اداری-مالی آن در قرن دهم پرداخته‌شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد که تقسیم ممالک محروسه به واحدهای اداری نظیر ایالت، سنجاق، قضا و کوی (از اوایل قرن 10 ق)، تمرکززدایی و اداره منظم‌تر سنجاق‌ها را در پی داشته است و از رهگذر تقسیم سنجاق‌ها به «سالیانلی»(اراضی مشمول مالیات سالیانه) و «سالیانسیز»(اراضی دارای مالیات خاص)، جمع‌آوری مالیات به شکل منطقی و با در نظر گرفتن تفاوت اقلیم صورت ‌‌گرفته است. همچنین به‌منظور اداره اراضی و تأمین نیروی نظامی موردنیاز با کم‌ترین هزینه، سنجاق‌ها و زمین‌ها به شیوه مقاطعه و تیمار تقسیم می‌گشته‌اند. افزون بر این با ثبت املاک، نفوس و صدور قوانین جدید برای هر سنجاق و قسمت، روابط بین زمین‌داران و رعایا تحت کنترل باب‌ عالی (مرکز حکومت) قرار می‌گرفت. در ادامه و از اواخر قرن دهم با گسترش تقسیماتی همچون آرپالیق، اشکینجی و مفروض القلم (نوع خاصی از اراضی با قوانین خاص)، به مالکان این بخش‌ها اختیارات زیادی داده‌شده و درنتیجه از اقتدار حکومت مرکزی در ایالت‌ها کاسته شد.

زمینه‌ها و عوامل فروپاشی سلسله‌ی آل اینجو در جنگ با مظفریان

محمد کشاورز بیضایی

چکیده: سلسله‌ی آل اینجو، از زمره‌ی سلسله‌های محلی، هنرپرور و مستعجل قرن هشتم هجری به شمار می‌رود. زمینه‌ها و عوامل فروپاشی این سلسله در رویارویی با آل مظفر، بررسی جنگ‌های فی‌مابین، نیز انگیزه‌ها و نحوه‌ی کنشمندی عاملان آن، موضوع شایسته‌ی درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. این جستار با روشی توصیفی‌ـ تحلیلی، درصدد پاسخ‌گویی به این سوالات است که زمینه‌ها و عوامل شکست و فروپاشی سلسله‌ی آل اینجو در جنگ با مظفریان چه بوده است؟ یافته‌ها نشان می‌دهند که آمیزه‌ای از عوامل و عناصر درونی و بیرونی، نظیر: توسعه‌طلبی‌های هر دو حکومت، منش صبورانه، دلیرانه و متهورانه‌ی امیرمبارزالدین مظفری و تصمیم قاطعانه وی به فتح شیراز در پی عهدشکنی‌ها مکرّر شاه ابواسحاق اینجو، وفات قوام‌الدین حسن وزیر کارامد و دوراندیش شاه ابواسحاق در هنگام محاصره‌ی شیراز، شکننده و آسیب‌پذیر شدن مقاومت اهالی شیراز به دنبال طولانی شدن دوران محاصره‌‌، واگرایی نیروی اعظم کلویان شیراز از شیخ ابواسحاق در نتیجه‌ی بی‌اعتمادی و بدبینی شیخ ابواسحاق به بزرگان و اهالی شیراز، باور شاه ابواسحاق به سعد و نحس ایام، نیز فقدان استراتژی منسجم جنگی و بی‌تدبیری و عیاشی وی در هنگام محاصره‌ی شیراز، در سقوط و فروپاشی سلسله‌ی آل اینجو در جنگ با مظفریان، تأثیر بسزایی داشته است.

کارنامه نظامی امام علی (ع) در عصر نبوت: بازیابی منابع و ارزیابی اعتبار روایات یعقوبی

سمیه امین رعیا جزه؛ هادی عالم زاده(نویسنده مسئول)؛ یونس فرهمند؛ معصومعلی پنجه

چکیده: تاریخ یعقوبی اثر احمد بن ابی یعقوب (د. 284ه‍ ) از جمله تواریخ عمومی است که به روش ترکیبی تألیف شده، بدین معنی که با حذف زنجیر‌ه اِسنادها و تلفیق محتوای چند روایت از یک رویداد گزارشی واحد و منسجم از آن عرضه کرده است. حذف زنجیرة اِسنادها، نا هم‌خوانی برخی از گزارش‌ها با روایات دیگر منابع شناخته شدة هم‌عصر (المَغازی، السیره النَبَویَّه، الطَبَقات الکُبری و...) و به ویژه ارائه گزارش‌های متفرّد و متشیّعانه یعقوبی بازیابی منابع و ارزیابی اعتبار روایات او را ضرور می‌سازد. پرسش‌های اصلی این پژوهش اینهاست: منابع یعقوبی کدام است؟ آیا این منابع اعتبار و وثاقت کافی دارند؟ وسرانجام این‌‌که معیار یعقوبی برای گزینش روایات چه بوده است؟ بنابر یافته‌ها‌ی پژوهش اگرچه گزارش‌های یعقوبی در باب نقش علی (ع) در غَزَوات اُحُد، خندق، بنی قُرَیظَه، بنی جَذیمَه، حُنَین و فتح مکه هم‌سو با سایر منابع و معتبر است؛ اما در جاهایی متأتّر از گرایش‌های شیعی گزارش‌هایی متفاوت و گاه شاذّ ارائه کرده که منبع آن‌ها مشخّص نیست.

گونه شناسی نیروهای حاضر در جبهه مسلمانان در جنگ احزاب و تحلیل اقدامات آنان با بررسی آیات مرتبط در سوره احزاب

هادی یعقوب زاده

چکیده: جنگ احزاب به دلیل اهمیت و جایگاه آن، در آیاتی از سوره احزاب مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر حضور گونه‌های مختلف از نیروهای معارض با اسلام در این جنگ، در جبهه اسلام نیز گونه‌های مختلفی حضور داشتند. واکاوی معنایی آیات مرتبط با این جنگ در سوره احزاب به روش تفسیری – تاریخی و بررسی تطبیقی گونه‌شناسانه آن، حاکی از حضور سه جریان موثر «منافقان»، «بیماردلان» و «مومنان راستین» است که کنش هر یک از این گروه‌ها، در وضعیت تقابل با دشمن و برآیند نهایی جنگ تاثیرگذار بوده است. این بررسی نشان داد جریان نفاق با همراهی بیماردلان، با تکذیب وعده‌های الهی و سخنان رسول خدا (ص)، تردید افکنی، ایجاد ترس و بهانه جویی درصدد ایجاد تشویش در جامعه مومنان و به هم زدن آرامش آنان و در نهایت به شکست کشاندن مسلمانان بودند. با این وجود مومنان با تصدیق وعده‌های الهی و تایید سخنان رسول خدا (ص)، پایمردی بر عهد و پیمان، ثبات قدم و اقدام عملی در برابر دشمن، نقش زیادی در موفقیت سپاه اسلام داشتند.

ویژگی‌های اجتماعی و اعتقادی نزد اعراب معاصر با ظهور اسلام در اشعار خنساء

محمدحسین کاظمی؛ زهرا روح الهی امیری

چکیده: اشعار باقی مانده از دوران معاصر با ظهور اسلام که در بستر جامعه‌ی جاهلی سروده شده است یکی از منابع شناخت جامعه‌ی آن دوران است. خنساء به عنوان یکی از مشهورترین شاعران آن عصر در اشعارش به برخی از ویژگی‌های آن جامعه توجه داشته است. این پژوهش درصدد بیان ویژگی‌های اجتماعی و اعتقادی نزد اعراب معاصر با ظهور اسلام در اشعار خنساء است و که در این مسیر از منابع کهن و پژوهش‌های جدید و روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که خنسا در اشعار خود برخی ویژگی‌های اجتماعی مانند شجاعت و جنگاوری، پرچمداری لشکر، خون‌خواهی و انتقام جویی، غارتگری، فتوت و جوانمردی، سخاوت و کرم، مهمان نوازی، خطابه و سخنوری و عفت و پاکدامنی را بیان کرده است. همچنین اعتقاد به مسائلی مانند خداوند، جبرگرایی و وجود جن به عنوان باورهای اعراب معاصر ظهور اسلام در اشعار خنساء مورد توجه قرار گرفته است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی «سخن تاریخ» می توانند به نشانی: قم، میدان جهاد، مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://skh.journals.miu.ac.ir/ مراجعه کنند و با تلفن 02537110633 تماس بگیرند.