نگاهی به گزارش‌های ساواک درباره شهید مفتح

دکتر محمد مفتح را می توان جزو آن دسته از روحانیون نوگرا قلمداد کرد که حلقه وصل حوزه و دانشگاه بود. اسناد ساواک، راوی فعالیت‌های اوست.

ارتباط با مراجع بزرگ حوزه

بخشی از گزارش‌های ساواک، مکاتباتی است که این سازمان طی کنترل نامه‌های ارسالی یا دریافتی شهید مفتح، آنها را ضبط و کپی نموده است. تعدادی از این نامه‌ها مکاتبات او با مراجع وقت می‌باشد. در این میان نامه امام خمینی به ایشان از نجف در تقریر از «زحمات و ثبات قدم»[1] وی حائز اهمیت ویژه است که در پاسخ به نامه ارسالی او به امام می‌باشد.

گفتنی است که مفتح بعد از تبعید امام بارها در سخنرانیهای خود نام امام را بر زبان می‌راند. و حاضران نیز سه بار صلوات می فرستادند. هنگامی‌که از اینگونه تجلیل از امام منع شد با عنوان «مرجع مورد نظر ما» از ایشان یاد می‌کرد. از جمله در یکی از سخنرانی‌هایش در هیات محبان‌الحسین تهران در آذر ماه 1345، ضمن یادآوری خاطره‌ای از تشییع جنازه با شکوه آیت‌الله العظمی بروجردی اظهار داشت: «در مجلس سوم ترحیم آیت‌الله بروجردی یکی از مراجع بزرگ در کنار من نشسته بود، مرجعی که نامش باعث افتخار من است. آن کسی که او را به هر کجا ببرند، عزیز خواهد بود، آن مرجعی که هر کجا نامش برده شود قلب‌ها شاد و اشک‌ها از دیده جاری خواهد شد. آن شخصی که نامش را نمی‌توانم بر روی منبر بگویم. آن کسی که هر روز بعد از هر نماز او را دعا می‌کنیم و افتخار شاگردی او را دارم.»[2]

آیت‌الله گلپایگانی مرجع دیگری بود که شهید مفتح با او ارتباط داشت. اسناد نشان می‌دهد که مفتح بنا به درخواست ایشان در ماه  مضان 1345 در مسجد جامع کرمان منبر رفته و در نامه‌ای نیز آیت الله گلپایگانی از او بخاطر «توفیق اشتغال [به] ترویج و اقبال و توجه اهالی» تقدیر نموده است. عمق این ارتباط را می‌توان در پیشنهاد آن مرحوم به شهید مفتح جهت اداره دبیرستانی دخترانه در قم یافت که وی به‌خاطر تصمیم به اقامت دائم در تهران از پذیرفتن آن خودداری کرد.

اسناد دیگری نیز نشان می‌دهد که وی با آیات عظام مرعشی نجفی و شریعتمداری نیز مکاتبه داشته و در سفرهای تبلیغی به آنان نامه می‌نوشت.[3]

آموزش و پژوهش

شهید مفتح را می‌توان از پیشگامان فعالیت‌های فرهنگی در امر معرفی ابعاد اجتماعی-سیاسی اسلام به نسل جوان به شمار آورد. حجم عظیمی از اسناد ساواک از تکاپوهای او در این عرصه خبر می‌دهد. بخشی از این اقدامات در حوزه تالیف کتب و تحقیق صرف شد. تصحیح مقالات برخی مجلات مذهبی و بخصوص برگزاری جلسات علمی اسلام شناسی از سال 1341 به منظور «آشنایی افراد با سبک نویسندگی و ادبیات فارسی و نوشتن کتابهایی درباره شناسائی اسلام» اقدامی مهم تلقی می‌شد.

همچنین برگزاری جلسات هفتگی با حضور آیات: مهدوی کنی، موسوی اردبیلی و دکتر بهشتی از سال 1350 به منظور بررسی علمی متون اسلامی و استخراج موضوعات جدید در همین راستا قابل توجه است. اهتمام ایشان  به ترجمه بخشی از تفسیر مجمع البیان – از تفاسیر با ارزش شیعی- و نگارش کتاب‌هایی چون «روش اندشه در علم منطق» و «کتاب حکمت الهی در نهج‌البلاغه» بیانگر رویکرد وی به بازخوانی متون شیعی است. بدون تردید این نگرش‌های نوگرایانه عاملی در جذب دانشگاهیان بود.

گفتنی است که او در جریان تحصیلات حوزوی خود از سال 1333 در دانشکده الهیات نیز به تحصیل پرداختند و به ترتیب در سالهای 1336و 1344 مدارج علمی کارشناس و دکتری خود را اخذ نموده بود از این رو در همین مرکز علمی استخدام شد.[4]

سفرهای تبلیغی

در اسناد ساواک سفرهای تبلیغی شهید مفتح نیز گزارش شده است. شهید مفتح نیز هم‌چون سایر وعاظ سفرهای تبلیغی چندی به برخی شهرهای کشور داشت و کوشید پیامرسان انقلاب باشد. یکی از اهداف روحانیون مبارز از این سفرها تبلیغ آموزه‌های نهضت بود. صرفنظر از مجالس عمومی، این اقدام غالباً در محافل خصوصی طرفداران نهضت در آن شهرها صورت می‌گرفت. ماه‌های محرم، صفر و رمضان، همچنین اعیاد مذهبی و سوگواری‌ها مهمترین مقاطع این سفرها بود. در این بین می‌توان به سفرهای شهید مفتح به آبادان، کرمانشاه، کرمان و کاشان اشاره کرد. شهید مفتح در سفر تبلیغی خود به کرمان که بنا به درخواست فضلا و اهالی آن منطقه و بخصوص آیت‌الله صالحی کرمانی و توصیه آیت‌الله العظمی گلپایگانی در ماه رمضان 1345 صورت گرفت درباره موضوعات مختلف سیاسی و دینی سخن گفت.[5]

حضور فعال در مساجد و هیئت‌های مذهبی

یکی از علل گسترش آموزه‌های نهضت امام خمینی در کشور و بخصوص در تهران، توسعه هیئت‌های مذهبی با رویکرد سیاسی و اجتماعی بود. این امر همچنین نقش عمده‌ای در جذب روحانیون و وعاظ نوگرا به تهران داشت. مفتح یکی از این افراد بود که از سال 1345 در این هیئت‌ها و مساجد فعالیت داشت. از جمله این هیئت‌ها و مساجد می‌توان به هیئت های محبان‌الحسین و مکتب الرضا و مساجدی چون مسجد الجواد، مسجد جاوید و مسجد قبا اشاره کرد. فعالیت‌ها و اقدمات شهید مفتح در این مساجد و هیئت‌ها در گزارش‌های ساواک بازتاب داشته است.

اما نام شهید مفتح بیشتر با مسجد قبا و نماز تاریخی عید فطر در آستانه پیروزی انقلاب گره خورده است. نماز عید فطر با شرکت 14 هزار نفر در صبح روز13 / 6 / 57 به امامت آقای مفتح در قیطریه برگزار شد . پیش از آن وی در هماهنگی با برخی از ائمه جماعات مبارز تهران، از مؤمنین برای شرکت در این مراسم دعوت بعمل آورده بودند. همان روز حرکت جمعیت نمازگزار بصورت راهپیمایی با حمل پارچه نوشته‌هایی صورت گرفت. این رویداد تاریخی از مهمترین وقایع تاریخ انقلاب اسلامی ایران است.[6]

پی‌نوشت‌ها:

1- شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح به روایت اسناد ساواک، تهران مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1382، ص 62، تاریخ نامه 11محرم 1386 برابر با 1345/10/1 می‌باشد.

2- همان، ص 84 -85.

3- همان، صص 130 و 166 و 213 و 91-90.

4- همان،  ص 214-216 و 50-48 و 232-283-503

5- همان، صص 87 و 115-93 و 130.

6-همان، ص 469-488و مقدمه، ص 34.