عملیات والفجر ۲ تصرف چومان مصطفی؛ تنگه‌ی احد انقلاب
عملیات والفجر ۲ با همکاری مشترک سپاه و ارتش در شب چهارشنبه ۲۹ تیرماه ۱۳۶۲ و با هدایت قرارگاه حمزه سیدالشهدا (ع) در جبهه‌ی شمال غرب آغاز شد. البته علاوه بر قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، باید به دو قرارگاه دیگر یعنی لشکر ۶۴ پیاده در آذربایجان غربی و لشکر ۲۸ سنندج در کردستان هم اشاره کرد.
سال ۱۳۶۲، سال اجرای عملیات‌های زنجیره‌ای والفجر بود که مقدمات آن با اجرای عملیات والفجر مقدماتی در پایان سال ۱۳۶۱ فراهم گردید. مدتی بعد یعنی در اواخر فروردین سال ۱۳۶۲، عملیات والفجر ۱ در منطقه‌ی شمال فکه به اجرا درآمد که در مجموع نتایج نظامی این دو عملیات مطلوب نبود و بدون وصول به هدف‌های تاکتیکی به پایان رسیدند. همین امر سبب شد تا فرماندهان نظامی ایران، الزاماً تحلیل‌های دقیق‌تر و واقع‌بینانه‌تری از شرایط کلی جنگ و توان نظامی نیروهای ایران داشته باشند و طرز تفکر پوشالی‌بودن ارتش عراق را کنار بزنند.
به گفته‌ی محسن رضایی، فرماندهان سپاه با درک وضعیت موجود و تأثیرات ناکامی در عملیات‌های گذشته و عدم فتح والفجر مقدماتی و والفجر ۱ به دنبال راه‌حل مناسبی جهت خارج‌شدن از بن‌بست پیش‌آمده در جنگ بودند. به همین منظور حدود ۳ ماه ادامه‌ی عملیات‌های زنجیره‌ای والفجر متوقف گردید تا تدابیر جدیدی برای ادامه‌ی جنگ اتخاذ شود. بدین جهت اولین تغییر در تدبیر نیروهای مسلح ایران، صرف نظر کردن از تعقیب هدف‌های استراتژیکی حیاتی در غرب خوزستان و جنوب شرقی عراق شامل شهرهای بصره، عماره، مندلی و علی غربی و بسنده‌کردن به تعقیب هدف‌های تاکتیکی در مناطق عملیاتی دیگر غیر از جنوب شرق عراق بود. بر اساس این تغییر، شمالی‌ترین نقطه در صحنه‌ی کلی جنگ انتخاب گردید وآن منطقه‌ی غرب پیرانشهر در آذربایجان غربی بود. در واقع جبهه‌ی شمال غربی کشور به لحاظ اهمیت در حکم تنگه‌ی احد انقلاب بود.
در هر حال انتخاب منطقه‌ی عملیاتی جدید به لحاظ موقعیت جغرافیایی متفاوت با منطقه‌ی جنوب و دشت‌های باز خوزستان و جنوب شرق عراق بود. بنابراین لازم بود عملیات در کوهستان‌های صعب‌العبور اجرا گردد که لازمه‌ی آن ایجاد تغییر در روش هدایت عملیات نظامی جدید و فراهم‌کردن تجهیزات متناسب با شرایط کوهستان بود.
شایان ذکر است که منطقه‌ی عملیاتی پیرانشهر از ویژگی‌های خاصی برای دو کشور برخوردار بود. صعب‌العبوربودن منطقه، ناآرام بودن افراد محلی در این منطقه و کم اهمیت بودن منطقه به لحاظ تاکتیکی و استراتژیکی در صحنه‌ی جنگ سبب شده بود تا قبل از اجرای عملیات والفجر ۲ این منطقه غیرفعال باقی بماند و عملاً نبرد مهمی، به جز چند نبرد محدود، در آن صورت نگرفته باشد. بنابراین عملیات والفجر ۲ اولین نبردی بود که در این قسمت از صحنه‌ی کلی جنگ بین ایران و عراق به مرحله‌ی اجرا درآمد.
بدین ترتیب عملیات والفجر ۲ با همکاری مشترک سپاه و ارتش در شب چهارشنبه ۲۹ تیرماه ۱۳۶۲ و با هدایت قرارگاه حمزه سیدالشهدا (ع) در جبهه‌ی شمال غرب آغاز شد. البته علاوه بر قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، باید به دو قرارگاه دیگر یعنی لشکر ۶۴ پیاده در آذربایجان غربی و لشکر ۲۸ سنندج در کردستان هم اشاره کرد. ناگفته نماند علاوه بر حضور نیروهای منظم ارتشی و سپاهی در عملیات والفجر ۲، یک نیروی نامنظم دیگر به نام واحد کمبا ۱۱ با شرکت افراد کرد منطقه از جمله ایل بارزانی در نبرد والفجر ۲ حضور و همکاری خوبی داشتند.
مأموریت عمومی و هدف اصلی عملیات، آزاد‌سازی مرز کشور از طریق تصرف ارتفاعات مهم و سوق الجیشی آن منطقه (تایچی گوران) و پیشروی در خاک عراق و تسخیر پادگان حاج‌عمران و اشراف بر شهر چومان‌مصطفی بود. همچنین مسدودکردن معابر مهم تردد ضدانقلاب به کردستان ایران در مرز تمرچین، تسهیل نفوذ نیروهای نامنظم ایران به کردستان عراق و امکان تردد مخالفان کُرد عراقی به ایران از دیگر اهداف عملیات بود. علاوه بر اهداف یادشده، چنین به نظر می‌رسد که هدف ایران در این مقطع، درگیرکردن هر چه بیشتر منابع محدود نیروی انسانی عراق و بهره‌برداری از آسیب‌پذیری سیاسی این کشور در برابر تلفات در یک جنگ فرسایشی بوده است. ایران در ۲۳ جولای ۱۹۸۳ [۱ مرداد ۱۳۶۲ش]، در منطقه‌ی پیرانشهر واقع در بخش شمالی جبهه و در۳۰ کیلومتری دو شهر کردنشین سردشت و پیرانشهر اقدام به انجام عملیات نظامی کرد. در این نبرد، نیروهای ارتش و سپاه با برتری نیروی انسانی ۴ به ۱ و آتش بسیار پرقدرت به باقی‌مانده‌ی نیروهای حزب دمکرات ایران حمله کردند و آن‌ها را از مواضع‌شان در نزدیکی شهرهای سقز، بوکان و مهاباد بیرون راندند و بسیاری از پیروزی‌های به دست آمده در پاییز گذشته را تثبیت کردند.
همچنین در جریان عملیات والفجر ۲، تنگه‌‌های مهم تمرچین، آزادی و رایاد آزاد شد و تنگه‌ی چومان‌مصطفی زیر دید و تیر رزمندگان اسلام قرار گرفت. در کتاب تقویم تاریخ دفاع مقدس که توسط مؤسسه‌ی فرهنگی و هنری انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر گردیده است، چنین آمده است که در ادامه‌ی عملیات والفجر ۲، ارتفاع کینک و نیز ارتفاعات گردنه‌ی دربند پس از گذشت ۳ روز از عملیات به تصرف نیروهای ایران درآمد و این بخش از تصرفات پس از آزادی توسط نیروهای رزمنده به اسم شهید آیت‌الله صدر نام‌گذاری گردید. معاون عملیات و اطلاعات نیروی زمینی ارتش نیز با استناد به گزارش قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در شمال غرب، در خصوص اهمیت تصرف پادگان حاج عمران و چومان مصطفی چنین شرح می‌دهد که بعد از تصرف تنگه‌ی چومان مصطفی در اول مرداد ۱۳۶۲، صدام حسین شخصاً به چومان مصطفی می‌رود و دستور مقاومت شدید و پیشروی نیروهایش را می‌دهد. همچنین صدام نیروهایش را در صورت عقب‌نشینی تهدید به تیرباران می کند.
اما مهم‌ترین اتفاق این عملیات، تصرف پادگان حاج عمران عراق بود. این اتفاق از آن نظر حائز اهمیت بود که در طول مدت قریب ۳ سال جنگ، اولین منطقه‌ی مسکونی حائز اهمیتی بود که به تصرف نیروهای ایرانی در می‌آمد. زیرا تا آن مقطع از نبردهای مرزهای و برون مرزی نیروهای ایران موفق به تصرف یک شهر و یا منطقه مسکونی مهمی در خاک عراق نشده بودند. تنها در عملیات محرم سه پاسگاه مرزی عراق یعنی شرهانی، زبیدات و ابوغریب به تصرف نیروهای ایران درآمده بود. بنابراین سقوط یک پادگان نظامی عراق توسط نیروهای رزمنده‌ی ایران طبعاً بازتاب قابل ملاحظه‌ای هم در بین نیروهای عراقی و هم مجامع جهانی داشت.
لازم به ذکر است که مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین روز در عملیات والفجر ۲، روز ۱۳ مرداد ۱۳۶۲ بود. در این روز نیروهای تیپ سیدالشهدا (ع) یکی از خونین‌ترین مراحل عملیات والفجر ۲ را رقم زدند. در این روز، نیروهای رزمنده‌ی ایران تا حد شهادت تلاش کردند تا تپه‌ی ۲۵۱۹ را که اهمیت استراتژیکی زیادی داشت از دشمن باز پس گرفته و قسمت ارتفاعات شرقی آن را در کنترل خود بگیرند. سرانجام عملیات والفجر ۲ در تاریخ ۲۵ مرداد ماه کاملاً متوقف شد و نیروهای دو کشور حالت تدافندی به خود گرفتند.
به گفته‌ی کردزمن، مناطق تصرف شده به دست قوای ایران در عملیات والفجر۲ چندان مهم نبود، اما این عملیات پایانی بر مقاومت کردهای ضد دولتی در ایران محسوب می‌شد. امام خمینی در نتیجه‌ی این عملیات در واقع زمینه‌ی موجودیت دولت کردهای ضد حکومت صدام را در داخل خاک عراق فراهم کرد و مهم‌تر این‌که این عملیات به ایران امکان داد تا از کردهای مخالف صدام استفاده‌ی بسیار بهتری کرده و به مناطق تحت اشغال آن‌ها حمله کند.
حسین علایی از فرماندهان نیروی دریایی سپاه در دوران جنگ تحمیلی، نیز با اشاره به رضایتمندی امام خمینی(ره) از انجام عملیات موفقیت آمیز والفجر ۲ بیان می‌کند که با این عملیات، ابتکار عمل در جبهه‌‌ها به دست نیروهای نظامی ایران افتاد و مسئولان کشور به تداوم عملیات‌های نظامی امیدوار شدند. اگرچه موفقیت ایران در این عملیات موجب تسلیح و تجهیز بیشتر عراق و واگذاری اعتبارات خارجی به آن کشور شد.
منابع
- حسین اردستانی، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق؛ تنبیه متجاوز، جلد سوم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ۱۳۷۹
- حسین علایی، روند جنگ ایران و عراق، تهران: انتشارات مرز و بوم، ۱۳۹۱
- محسن رضایی، جنگ به روایت فرمانده، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس،۱۳۹۰
- مرکزاسناد و تحقیقات جنگ، سند شماره ۲۰۰۰/۰۲/۰۸- ۲/۵/۱۳۶۲
- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش اجمالی عملیات والفجر۲ (دستنویس).
- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات والفجر ۱، قرارگاه نجف (دستنویس)، سند شماره ۱۰۳
- نبی کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، جلدهای ۳۶و ۳۵، تهران: موسسه فرهنگی و هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۱۳۹۵
ارسال نظرات