خاطره پرتاب نخستین ماهواره ایران؛ روایت حضور مهندسان ایرانی در پایگاه فضایی روسیه

حسین شهرابی طراح و سازنده ماهواره‌های «کوثر» و «هدهد» در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار کرد: اولین ماهواره ایرانی که پرتاب شد، ماهواره «سینا» بود. منظور از ماهواره ایرانی این است که از لحاظ حقوقی، مالکیت آن برای ایران بوده است، اما سازنده و پرتاب‌کننده این ماهواره، روسیه بود. در قرارداد ایران با روس‌ها مقرر شده بود که مسئولیت طراحی، ساخت و پرتاب با طرف روسی باشد، اما تیم ایرانی نیز در کنار تیم روس قرار گیرد تا بتواند دانش و تجربه لازم را کسب کند.  

وی افزود: این ماهواره در آبان‌ماه سال 84، اگر اشتباه نکنم، پرتاب شد. من در آن زمان از همکاران تیم ایرانی در گروه سازه بودم و در مراحل مختلف پروژه حضور داشتم. حتی در مقطعی نزدیک 90 روز در یکی از تست‌های سازه‌ای در روسیه بودیم تا تست‌ها را از دست ندهیم و از نزدیک این تجربه را کسب کنیم.  

شهرابی ادامه داد: ما در مراحل مختلف پروژه فعال بودیم، هم زمانی که روس‌ها به ایران می‌آمدند و هم در زمان‌هایی که تیم ایرانی در روسیه حاضر می‌شد. این همکاری در طول بیش از دو سال، از ابتدای طراحی مفهومی تا زمان پرتاب ادامه داشت.  

وی تصریح کرد: یکی از مراحل نهایی کار، حضور در فرآیند تجمیع ماهواره بر روی پرتابگر و سپس نظارت بر پرتاب بود. تیم محدودی، متشکل از حدود چهار یا پنج نفر، در زمان پرتاب حضور داشتند که من نیز جزو آن‌ها بودم.  

وی گفت: پرتاب از سایت «پلستسک» روسیه انجام شد و پرتابگر مورد استفاده، ماهواره‌بر «کاسموس 3 ام» روسیه بود که یکی از ماهواره‌برهای کلاس سبک این کشور محسوب می‌شود. این پرتابگر ظرفیتی حدود 700 کیلوگرم برای حمل محموله داشت و در آن مأموریت، تا جایی که به یاد دارم، نزدیک به 7 ماهواره را به مدار برد که یکی از آن‌ها ماهواره «سینا» بود. به نوعی می‌توان گفت ماهواره سینا، از نظر اندازه و وزن، از همه ماهواره‌های دیگر بزرگ‌تر و سنگین‌تر بود.  

شهرابی خاطرنشان کرد: ما در محوطه باز محل پرتاب نظاره‌گر لحظه بلند شدن پرتابگر از زمین بودیم و عظمت این صحنه چنان تأثیرگذار بود که ناخودآگاه تکبیر گفتم. در همان لحظه با خود فکر کردم «کی می‌شود که ما خودمان چنین پرتابی را انجام دهیم؟» در ذهن خودم پاسخ دادم که شاید روزی برسد که ماهواره‌مان را خودمان ساخته باشیم، ولی بعید می‌دانستم که در آینده نزدیک بتوانیم خودمان ماهواره‌بر بسازیم، زیرا آن زمان نمی‌دانستم در کشور، مرکزی وجود دارد که در زمینه ماهواره‌بر فعالیت می‌کند. ما صرفاً در حوزه ماهواره کار می‌کردیم، اما از تلاش‌ها در زمینه پرتابگر داخلی بی‌اطلاع بودیم.  

وی افزود: 3 سال بعد در بهمن سال 1387 ماهواره امید با ماهواره‌بر سفر امید پرتاب شد. آنقدر این پرتاب مهم بود که به عنوان روز ملی فناوری فضایی در ایران نامگذاری شد.

در هفته جهانی فضا 2 اتفاق رخ داده است که یکی از آنها اولین ماهواره شوروری سابق به نام اسپوتنیک پرتاب شد که امید شوروری سابق بود که این اول هفته جهانی فضا بود و برای ما نیز روز 14 بهمن چنین نقشی دارد؛ زیرا در همان تاریخ، ماهواره «امید» توسط ماهواره‌بر «سفیر امید» به مدار رفت و عملاً همان اتفاقی رخ داد که برای اولین بار در تاریخ دنیا در ایران رقم خورد.  

شهرابی ادامه داد: این رخداد بسیار بزرگ بود؛ تا آنجا که به مناسبت آن، اسکناس و تمبر یادبود چاپ شد و سند فناوری فضایی کشور شکل گرفت. یادم هست در آن زمان هرجا صحبت می‌کردم، یکی از اساتید دانشگاه صنعتی شریف به من گفت: «در تاریخ کشور، رویداد فناورانه‌ای به این بزرگی تاکنون رخ نداده است، قرار گرفتن ماهواره در مدار توسط یک ماهواره‌بر ایرانی اتفاقی بی‌سابقه است.»  

وی اظهار کرد: همان زمان در اخبار اعلام شد که دانشمندان روس گفته بودند به احترام دانشمندان ایرانی، «کلاه از سر برمی‌داریم». این اتفاق واقعاً نقطه عطف بزرگی بود.  

شهرابی افزود: فرآیند طراحی و ساخت ماهواره امید را به صورت مقاله‌ای علمی در یکی از ژورنال‌های معتبر مهندسی سامانه ارسال کردم. مقاله توسط حدود شش داور ارزیابی شد و داوران از روند توسعه ماهواره شگفت‌زده بودند. مأموریت ماهواره بسیار ساده بود؛ ما تنها می‌خواستیم جسمی را به مدار ببریم و از صحت عملکرد آن مطمئن شویم. با این حال، از دقت و کیفیت اجرا به شدت تمجید شد.  

وی تصریح کرد: یکی از داوران نوشته بود که «مأموریتی به این سادگی، اما با چنین ظرافت و قدرتی اجرا شده است». این نشان می‌دهد که حتی مأموریت‌های ساده اگر منظم و اصولی اجرا شوند، می‌توانند دستاورد بزرگی به همراه داشته باشند.  

شهرابی تأکید کرد: این تجربه مثال خوبی برای امروز ماست. اکنون نیز باید همین نگاه فرآیندی را در حوزه فناوری داشته باشیم. به نظر من اولویت فرآیندها از خود فناوری بالاتر است. در پروژه ماهواره امید، یکی از اهداف اصلی ما این بود که راه ورود بخش خصوصی به ساخت ماهواره باز شود. خوشبختانه امروز شرکت‌های دانش‌بنیان متعددی فعالیت می‌کنند که سازنده قطعات ماهواره هستند و این پیشرفت نقش مؤثری در توسعه صنعت فضایی کشور داشته است.  

وی گفت: اکنون اگر هر ماهواره‌ای اراده کنیم که در داخل کشور ساخته شود، تقریباً برای بیش از 80 درصد قطعات آن می‌توان تولیدکننده داخلی یافت که قادر است آن قطعه را طراحی و تحویل دهد.  

شهرابی خاطرنشان کرد: همان فرآیند همکاری با بخش خصوصی در زنجیره تأمین، در آن زمان به پیشرفت ما کمک فراوانی کرد. امروز نیز باید همان مدل را احیا کنیم تا بخش خصوصی به عنوان بازیگر اصلی زنجیره ارزش، صنعت فضایی کشور را جهش دهد.  

وی تصریح کرد: همان‌طور که آن زمان با خود می‌گفتیم آیا روزی می‌شود به مرحله پرتاب مستقل برسیم، امروز دیگر این رؤیا دور نیست. من با اطمینان می‌گویم به لطف خداوند، به زودی شاهد آن خواهیم بود که بازیگران داخلی منظومه‌های فضایی خود را توسعه دهند و کشور بتواند پرتاب‌های پرتعداد و منظم را انجام دهد.  

وی در پایان تأکید کرد: به فضل الهی، آینده صنعت فضایی ایران روشن است و ان‌شاءالله به زودی این جهش بزرگ تحقق خواهد یافت.