الگوی مهار خشم در روان شناسی دین و اخلاق اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «الگوی مهار خشم در روان شناسی دین و اخلاق اسلامی» پژوهشی از «علی شیرازی» به بررسی مقایسه‌ای الگوهای مدیریت خشم در روان شناسی و اخلاق اسلامی اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

هدف از پژوهش حاضر، بررسی مقایسه‌ای الگوهای مدیریت خشم در روان شناسی و اخلاق اسلامی بود. سؤال‌های پژوهش عبارت بودند از: 1ـ الگوی مدیریت خشم در روان شناسی و اخلاق اسلامی چگونه‌اند؟ 2ـ بین الگوهای روان شناختی و اخلاقی مدیریت خشم چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد؟ 3ـ آیا الگوهای ارائه شده در علم روان شناسی و اخلاق اسلامی مؤثرند؟ 4ـ الگوی نهایی چیست؟ این رساله به روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی انجام شد. بررسی مقایسه‌ای نشان داد، الگوهای ارائه شده در روان شناسی و اخلاق اسلامی در متغیرهایی نظیر تغییر محیط، اجتناب، وقفه اندازی، بخشش، خویشتن داری، مثبت اندیشی مشترک هستند ولی متغیرهای آرمیدگی، ورزش و گفتگو در روان شناسی و متغیرهای توکل، رضا و احسان در اخلاق اسلامی به طور اختصاصی ذکر شده‌اند. همچنین روشن شد اگر چه تجربه روش‌های روان شناختی فرد را در زندگانی روزمره به میزانی از تسلط و مهار در برابر هیجاناتی نظیر خشم و ترس می‌رساند، لکن هیچ تضمینی در قبال سعادت و رستگاری به او نمی‌دهد و حال آن که در الگوی اخلاق اسلامی، سامان دادن عمل بر مدار توحید، معنویت و عقلانیت و در جهت ثبات و تعادل و نهایتاً سعادت جاودانی است. الگوی نهایی ارائه شده در این رساله، برگرفته از متن کلام الهی و با عنوان «الگوی احسان» طراحی و تبیین شد.

ضرورت بحث:

بسیاری از جنگ‌ها و منازعات بین‌المللی ناشی از عدم توانایی انسان در مهار و مدیریت خشم شکل می‌گیرد. چنانچه افراد یک جامعه بتوانند با استفاده از فنون و راهکارهایی، بر خشم خود فائق آیند و به نوعی آن را مدیریت کنند، نیروی عظیمی که در مخاصمات به هدر می‌رود می‌تواند در جهت سازندگی، نیل به کمال و سعادت بشر صرف شود. از طرفی، کارکردها و مزایای کنترل کننده دین از دیرباز موضوع تأملات جدی جامعه شناسان، روان شناسان دین و حتی دولتمردان بوده است. به نظر می‌رسد الگوها و فنونی که در این تحقیق گردآوری شده است، می‌تواند در تنظیم و مدیریت رفتار کارساز باشد.

الگوی مهار خشم در روان شناسی دین:

درک ماهیت خشم منوط به درک صحیحی از وجود خود انسان است. انسان ماهیت و ملغمه پیچیده‌ای است متشکل از هیجانات، احساسات، ادراکات گوناگون. در روان شناسی خشم، به عنوان یکی از واکنش‌های طبیعی انسانی ریشه در هیجانات آدمی دارد. آنچه در پی خواهد آمد مشتمل است بر مبانی نظری مهار خشم. مباحثی نظیر تبیین‌های خشم و خشونت، آثار، انواع، علل و زمینه‌های بروز خشم و همچنین اصول و مبادی مهار خشم در دو حوزه روان شناسی و اخلاق اسلامی.

مبانی نظری:

تبیین‌ها:

در نوع نظریه‌ها و رویکردهای روان شناختی دو عامل وراثت و محیط دوش به دوش هم تبیین‌های متکثری را از یک پدیده به دست داده‌اند. به طور کلی در باب خشم و پرخاشگری دو نوع تبیین عمده در روان شناسی وجود دارد. تبیین غریزی، تبیین یادگیری فرهنگی یا اجتماعی.

1ـ رویکرد غریزی:

قدیمی ترین و معروف ترین تبیین درباره خشم انسان، دیدگاهی است که بر اساس آن، خشم در انسان‌ها سرشتی است. سرشت و سرنوشت محتوم، دو امر وابسته و تنیده در هم­اند. بر اساس نظریه غریزه، انسان‌ها فقط به این دلیل با تحریک هیجان خشم، پرخاشگرند که بخشی از طبیعت آن‌ها پرخاشگری است.

2ـ رویکرد یادگیری اجتماعی:

نظریه پردازان یادگیری اعتقاد دارند که اختلالات روانی و از آن جمله ابراز خشم و پرخاشگری به طور کلی، نتیجه آموختن پاسخ‌های ناکافی برای روبرو شدن با مسائل زندگی و یا نیاموختن پاسخ‌های لازم برای حل مشکلات زندگی است. صاحب نظران به طور خلاصه معتقدند که افراد هنگامی دچار اختلالات عاطفی می‌گردند که مراحل زیر در یادگیری طی شود: وقتی رفتار فرد از جانب محیط تقویت و تشویق نمی‌شود، به علت این عدم تشویق و تقویت از کمیت رفتار و فعالیت فرد به نحو چشم گیری کاسته می‌شود و این به نوبه خود باز هم از تقویت و تشویق محیط می‌کاهد. مقدار تقویت یا تشویقی که فرد در برابر پاسخ‌های خود دریافت می‌دارد تابع خصوصیات فرد (مانند سن، جنس، زیبایی)، محیط زندگی شخصی (خانه، زندان، بیمارستان) و استعدادها و امکانات فردی است.

الگوی مهار خشم در اخلاق اسلامی:

مبانی نظری:

1ـ تبیین غضب:

غضب در اخلاق اسلامی یکی از شئون و قوای نفس است و در این باره اختلافی در رویکردها و تبیین‌ها مشاهده نمی‌شود. غضب در کنار شهوت اگر در مهار و تسلط نفس قرار گیرد می‌تواند مفید و به حال کمال انسان مؤثر باشد.

2ـ چیستی غضب:

در تعالیم اسلامی از غضب به عنوان ام الغرایز و ام المصایب یاد می‌شود و این بدان خاطر است که اگر این صفت رذیله طوفانی شود و بر کسی تسلط یابد فطرت، عقل و وجدان اخلاقی او را از کار می‌اندازد و شیطان را بر همه اعضاء و جوارح او مسلط می‌کند پس از این حالت است که مهار و مدیریت کاری در سرحد محال است.

نتیجه گیری:

ارائه الگویی صد در صد کارآمد به عوامل و شرایط بسیار خاصی مربوط است و جمع شدن چنین شرایطی در کنار هم اگر ممتنع نباشد کار بسیار دشوار و صعبی است لکن دست یافتن به الگویی بهتر در هر عصر و زمانی که منطبق با شرایط باشد، امری ممکن و بلکه لازم است؛ چرا که علم اخلاق نظیر همه علوم دینی، دائماً در حرکتی تکاملی، پویا و متصاعد است که برای کشف روابط پیچیده آن نیاز به نگاهی دوباره بر منابع اسلامی با رویکرد پرسش محور است. نو شدن علم اخلاق، استنباط و استخراج فروع مستحدثی است که بر اساس نیاز روز بشر از کلام وحی و سخنان اهل بیت عصمت و طهارت صورت می‌پذیرد.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «الگوی مهار خشم در روان شناسی دین و اخلاق اسلامی» پژوهش پایانی «علی شیرازی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در تابستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام دکتر فعالی» و استاد مشاور آن «دکتر شریفی» است. /9193/پ202/ی