فرآیند ارزشیابی در حج با نگاه اصلاحی و نقدهای منصفانه انجام می‌گیرد
به گزارش خبرگزاری رسا، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حج، یکی از مهمترین برکات پیروزی انقلاب اسلامی بسط و توسعه ارتباط با بدنه جهان اسلام بر اساس گفتمان امت اسلامی و بر مبنای معنای حقیقی حج بود.
برگزاری مراسم حج ماحصل تلاشها و برنامه ریزی های یک ساله در واحدهای مختلف بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت است. یکی از این واحدها، مدیریت برنامه ریزی، بررسی و ارزشیابی می باشد که همه ساله با رصد فعالیت ها، دریافت بازخورد از تمامی مراجع مرتبط و ارائه برنامه های راهبردی و عملیاتی نقش بسزائی در تحقق مطلوب این مراسم عبادی- سیاسی دارد.
درادامه گفت‌گوی تفصیلی خبرنگار را با آقای محمدرضا امامی، مدیر برنامه ریزی، بررسی و ارزشیابی بعثه مقام معظم رهبری می خوانیم.
جناب آقای امامی به عنوان اولین سؤال بفرمائید که شاخصه های یک حج مطلوب چیست و آیا بین حج مطلوب و حج مطلوب مقدور جمهوری اسلامی ایران شکافی وجود دارد یا خیر؟
مراسم حج از ارکان مهم دین مقدس اسلام و از مـهـمترین عباداتى است که در اسلام بر آن تأکید و تشریع شده و داراى آثار و برکات فراوان و بیشماری است. آثار و برکات مراسم حج تنها به زندگی فردی محدود نمی شود؛ مراسم حج بزرگترین کنگره عبادی- سیاسی مسلمانان هم هست و چیزی که کنگره حج را از سایر اجتماع های مذهبی- سیاسی جدا می کند، حضور همه فرقه ها و مذاهب مختلف اسلامی در آن است که تجلی بخش وحدت امت واحده اسلامی بر محور توحید است. آنچه که حج را به عنوان یک فرصت جهت ارتباط با بدنه جهان اسلام مطرح می کند همین وحدت در عین کثرت است.
یعنی علی رغم تفاوت های نژادی، زبانی،مکانی و ... همه مسلمانان در پرستش خدای یگانه به وحدت میرسند. اما نکته ای که باید بدان توجه کرد این است که برای سالهای متمادی و تحت تأثیر تلاش کشورهای استعمارگر برای عقب نگه داشتن کشورهای اسلامی تلاش می شد تا مراسم حج و آثار و برکات آن را به عرصه خودسازی فردی تقلیل یابد. یکی از برکات پیروزی انقلاب اسلامی مبارزه با این تفکر تقلیل گرایانه و بسط و توسعه گفتمان سیاسی – اجتماعی حج بود که به حمدالله آثار و تبعات آن بعد از 30 سال در قالب نظریه بیداری و اتحاد امت اسلامی تجلی پیدا کرد.
حال سؤال این است که انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان سرمشق بیداری اسلامی و به عنوان کشور مدعی ام القرای اسلام آیا توانسته است از فرصت حج به نحو مطلوب در جهت تحقق آرمان ها و اندیشه های امام راحل«رضوان الله تعالی علیه» و خلف صالحش مقام معظم رهبری«حفظه الله» به منظور تحقق امت واحده اسلامی و معرفی جمهوری اسلامی ایران به عنوان الگوی کشورهای اسلامی بهره ببرد.
یکی از بزرگ ترین رسالت های جمهوری اسلامی و آرمان های انقلاب اسلامی و بنیانگذاران جمهوری اسلامی ایران بود که از ثمرات و نتایج ارزشمند حج ابراهیمی در جهت اتحاد و انسجام بین مسلمانان جهان و گام برداشتن به سمت و سوی ایجاد امت واحد اسلامی بهره ببرند و این مسیر علی رغم فعالیت های مخالفان همچنان ادامه دارد و امیدواریم که سرعت حرکت در این مسیر و در جهت تحقق این هدف متعالی با بستر سازی مناسب افزایش یابد.
امروزه ما در حوزه اتحاد اسلامی با چالش های متعددی مواجه هستیم؛ چالش برداشت های نادرست بعضی مسلمانان که تنها به پوسته عبادی حج توجه می نمایند، چالش غفلت زدگی و نداشتن بصیرت سیاسی و افراطی گری که فاجعه های جبران ناپذیری را برای جریان های اسلامی کشورهای مسلمان به وجود آورده است و چالش بی تفاوتی که این سومی به نظر من از همه مهمتر است. یعنی مسلمانان علیرغم حضور در این اجتماع عظیم و قرار گرفتن در کنار همدیگر و مشاهده فجایع مختلف که به نام اسلام توسط افراطیون انجام می شود. نسبت به سرنوشت جهان امت اسلامی و کشورهای مظلوم اسلامی بی تفاوت هستند.
فاجعه یمن، گسترش نیروهای تکفیری نظیر داعش، مسئله فلسطین که به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی مسئله اول جهان اسلام است، همه و همه نتیجه فقدان همدلی در میان کشور های اسلامی و سوء استفاده فرصت طلبان از این تشتت و پراکندگی دلهای مسلمین است.
بدیهی است در وضعیت فعلی در کنار تمام تلاش هائی که تا کنون انجام شده است مجموعه حج و زیارت هنوز با حج مطلوب مورد نظر بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی و مقام معظم رهبری فاصله دارد و دفتر برنامه ریزی، بررسی و ارزشیابی نیز همه ساله تلاش می کند تا با برنامه ریزی جهت تحقق منویات مقام معظم رهبری و منظور نمودن آنها در تمامی برنامه های تدوین شده و با رصد تحولات محیطی، شناخت افکار و نگرش حجاج داخلی و خارجی و ارائه برنامه های راهبردی و عملیاتی در حوزه ی فرهنگی، اجرائی و نظارتی این شکاف میان وضع موجود و وضع مطلوب حج را در سایه راهنمائی های نماینده محترم ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی کمتر و کمتر نماید.
مهمترین برنامه ها و اهداف واحد ارزشیابی برای دستیابی به حج ابراهیمی ایده آل و کاهش این شکاف میان حج مطلوب و حج مقدور چیست؟
به طور کلی فعالیت های دفتر برنامه ریزی، بررسی و ارزشیابی به دو دسته کلی تقسیم بندی می شود. یک دسته فعالیت هایی که قبل از موسم حج و در جهت برنامه ریزی مناسب و منظور نمودن اسناد بالادستی از جمله منویات مقام معظم رهبری در برنامه ریزی ها و ارائه بازخورد به واحدهای مختلف به منظور اصلاح کاستی های احتمالی است و دسته دوم فعالیت هائی است که معطوف به موسم حج تمتع می باشد. در هردو دسته این اقدامات، نگاه ارزشیابی نگاهی تحلیلی است و سعی می شود ضمن تعیین نقاط قوت و ارائه برنامه های عملیاتی برای تقویت این نقاط، به آسیب شناسی و رصد کاستی ها و ارائه راهکارهای اصلاحی و اثربخش به منظور دستیابی به اهداف کلان بعثه مقام معظم رهبری و تحقق حج متعالی و مطلوب با همکاری سایر واحدها بپردازد.
اقدامات پیش از موسم حج شامل تجزیه و تحلیل مسائل راهبردی حج، تهیه و تدوین گزارش های تحلیلی و آینده نگر از مسائل و عوامل تأثیرگذار بر حج، ارائه برنامه های راهبردی و عملیاتی به واحدها، دریافت گزارش عملکرد فصلی و ارزشیابی برنامه ها و فعالیت ها به صورت مستمر و بازخوردگیری از مخاطبین برنامه ها و زائرین به منظور سنجش اثربخشی برنامه ها است.
در موسم حج نیز تمرکز مجموعه ارزشیابی بر رصد کامل فرآیندهای کلان نظیر نحوه تعامل با زائرین، نخبگان و مسئولان کشورهای اسلامی، تهیه گزارش های کلان در زمینه فرصت ها و تهدیدات حج برای زائر ایرانی و دریافت بازخورد از مخاطبین داخلی و خارجی برنامه ها است و به منظور انجام این فعالیت های گسترده از روش های مختلف کمی و کیفی نظیر توزیع پرسشنامه، مشاهده میدانی، مصاحبه و سناریو نویسی استفاده می شود و نتایج حاصله نیز در قالب برنامه های عملیاتی و قابل اجرا به سایر واحدها ارائه می شود.
چه تفاوتی میان ماهیت و فرآیند ارزشیابی قبل از موسم و موسم حج وجود دارد؟
ماهیتاً شاید تفاوتی میان ارزشیابی قبل از موسم و حین موسم وجود نداشته باشد. لیکن ارزشیابی در موسم حج و ورود به فرآیند ارزشیابی در صحنه عملیات اجرائی، کاری مهم و سنگین است که دقت، پیگیری مستمر و لحظه به لحظه را می طلبد. در حقیقت ارزشیابی پیش از موسم به ارزشیابی برنامه ها و رویه و روال و اقدامات اجرائی می پردازد که باید در مسیر تحقق یک حج مطلوب به کار گرفته شوند و ارزشیابی در موسم حج به ارزشیابی تحقق یک حج مطلوب می پردازد.
در هر دو دسته این اقدامات، ماهیت ارزشیابی ماهیتی آسیب شناسانه و نقادانه است. و این بررسی صرفاً از جانب دفتر برنامه ریزی و ارزشیابی صورت نمی پذیرد بلکه شرکای عملیانی این دفتر تمامی همکاران بعثه و نیز عوامل اجرائی و زائرین محترم هستند که با ارائه نقطه نظرات این دفتر را در رسیدن به اهدافش یاری می کنند؛ به نحوی که دفتر برنامه ریزی و ارزشیابی علاوه بر نظرسنجی از زائرین و دریافت پیشنهادها و انتقادات آنها، نظام پیشنهادهای بعثه مقام معظم رهبری را نیز فعال نموده و پیشنهادهای و انتقادات زائرین و مخاطبین را به منظور بهبود فرآیندهای حج و زیارت و اصلاح برنامه ها با دیده منت می پذیرد و حتی اهرم های تشویقی نیز به منظور دریافت پیشنهادات و انتقادات سازنده دیده شده است.
فعالیت های ارزشیابی قبل از موسم حج بر اثربخشی برنامه ها، نحوه برگزاری دوره های آموزشی، کارشناسی برنامه های واحدهای مختلف در موسم حج و در صورت لزوم دریافت برنامه های جایگزین و همچنین تجزیه و تحلیل عملکرد ها و ارائه بازخوردهای سال گذشته به منظور اصلاح برنامه ها در سال جدید متمرکز است. این ارزشیابی در سه مقطع پیش از اجرای برنامه ها، حین اجرای برنامه ها و پایان اجرای برنامه ها صورت می پذیرد و در هر سه نوع ارزشیابی پیشینی، مقطعی و پسینی هدف ارزشیابی اصلاح فرآیندها و برنامه ها بر مبنای یک تعامل سازنده است و اهرم دفتر برنامه ریزی به منظور هدایت مؤثر فعالیت ها و برنامه های واحدها نیز اهرم تخصیص بودجه است.یعنی برنامه های واحدها به صورت فصلی رصد، گزارش های آنها تجزیه و تحلیل و متناسب با عملکرد آنها تخصیص اعتبار صورت می پذیرد.
یعنی اگر واحدی انتظارات برنامه های بعثه مقام معظم رهبری را برآورده نسازد، بودجه آن برنامه متوقف و در جهت تقویت سایر برنامه ها تخصیص داده می شود. اما ارزشیابی موسم حج متناظر بر نتیجه برنامه ریزی واحدهای مختلف در طول یک سال گذشته است. جمله رایج و صحیحی در مجموعه وجود دارد که ما یازده ماه تلاش می کنیم تا یک ماه یعنی موسم حج خوب بهره برداری کنیم. اینجاست که ارزشیابی نقش مؤثری در سنجش اثربخشی فعالیت های واحدهای مختلف ایجاد می کند، در واقع اگر ارزشیابی صورت نپذیرد، تفاوت میان مدیر کارآمد و ناکارآمد نه تنها مشخص نمی شود بلکه هیچگاه فرصت اصلاح فرآیندها نیز به وجود نمی آید؛ لذا ارزشیابی یک أمر مستمر است.
فکر می کنید این نگاه ارزشیابانه و آسیب شناسانه چقدر در مجموعه بعثه مقام معظم رهبری حاکم است و آیا نتایج و یافته های ارزشیابی آن طور که باید و شاید مورد توجه مدیران عالی و میانی سازمان هست یا خیر؟
خوشبختانه با توجه به اینکه واحد ارزشیابی خود را جدا از مجموعه نمی بیند و مجموعه نیز واحد ارزشیابی را به عنوان بازوی خود در نظر میگیرند، لذا این تعامل ایجاد شده باعث گردیده که تمام واحدها خود را در نتایج ارزشیابی شریک دانسته و در جهت اجرای نتایج ارزشیابی و عملیاتی کردن راهکارها برای بهبود فعالیت ها اقدام نمایند.
نگاه حاکم در بعثه مقام معظم رهبری به مقوله ارزشیابی، نگاهی مثبت و تعاملی بوده است. و گاهاً اتفاق افتاده که به دلائل مختلفی نتایج ارزشیابی و بازخورد واحدها دیرتر از موعد مقرر به آنها رسیده، خود واحدها پیگیر نتایج ارزشیابی شان می شوند. قطعاً با توجه به ویژگیهای خاص این مجموعه و نیروی انسانی متدین که به دلیل ماهیت کارشان که با اسلام و قرآن و اهل بیت(ع) و حج و زیارت گره خورده است و همچنین نگاه مثبتی که در آموزه های اسلام و در میان مدیران عالی بعثه و شخص نماینده محترم ولی فقیه جناب حجت الاسلام و المسلمین قاضی عسکر به فرآیند ارزشیابی و نقدهای منصفانه و نگاه اصلاحی وجود دارد، ارزشیابی نقشی سازنده در هدایت و کنترل برنامه ها و فعالیت های بعثه مقام معظم رهبری ایفا خواهد نمود.
نکته ای که باید بدان دقت کرد این است که فرآیند ارزشیابی در بعثه فرآیندی تعاملی و دوسویه است، یعنی اولاً ارزشیابی یک فرآیند تکاملی است و اثربخشی نتایج آن همراهی و همکاری همه واحدها را طلب می نماید، و دوم اینکه مجموعه ارزشیابی نیز در انجام وظایفش انتقادات و پیشنهادات سایر واحدها را پذیرفته و همه ساله در جهت خود اصلاحی گام بر می دارد. لذا، ارزشیابی در بعثه مقام معظم رهبری یک ارزشیابی دو جانبه است و همانطور که این واحد برنامه ها و فعالیت های سایر واحدها را در طول سال رصد می کند، از این واحد ها نیز درخواست کرده است که واحد ارزشیابی را رصد و ضمن بیان نقطه نظرات، این واحد را در مسیر اجرای وظائف و بهبود فعالیت ها و رسیدن به اهدافش یاری نمایند.
مهمترین برنامه های دفتر ارزشیابی برای حج تمتع 94 چیست؟
قطعاً با توجه به شرایط خاصی که در هر زمان و بر اساس اقتضائاتی که بر حج حاکم است، انجام فعالیت های بعثه مقام معظم رهبری و به تبع آن دفتر بررسی و ارزشیابی میبایست متناسب با این شرایط و بر اساس اقتضائات زمانی و مکانی برنامه ریزی گردد. در سال جاری نیز این أمر صورت پذیرفته و در اولین گام برای حج تمتع 1394 گزارشی آینده نگرانه بر مبنای روش سناریو نویسی توسط این دفتر تهیه و تهدیدات و فرصت های حج 94 شناسائی شدند. امیدواریم در گام های بعدی با ارائه برنامه های عملیاتی به کلیه واحدها، بتوانیم نقش مؤثری در استفاده از فرصت های حج برای تحقق اهداف کلان بعثه مقام معظم رهبری و تحقق حجی مطلوب که از منویات مقام معظم رهبری می باشد؛ داشته باشیم./1330/د101/ی