جهاد علمی راه مبارزه با استکبار
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، از مطالعه تاریخ درمی‌یابیم که هر انقلاب و تحولی به فراخور وسعت آن، نیازمند ایدئولوژی و پشتیبان علمی است. انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنا نیست. بقا، استمرار و رشد انقلاب اسلامی، مبتنی بر پایه گذاری و تولید نظامات اجتماعی برای تحقق تمدن نوین اسلامی است. زیرا طبیعی است که اگر انقلاب اسلامی نتواند فرهنگ و عرصه های اجتماعی خود را مبتنی بر منابع دسته اول، بومی سازی نماید، ظرفیت مقابله با تمدن های مستکبر را نخواهد داشت. و در نتیجه در برابر تمدن های مادی استحاله خواهد شد.
لازم به ذکر است مراحل متعددی برای جلوگیری از استحاله ساختارهای فرهنگی و اجتماعی وجود دارد؛ لکن مهم‌ترین مؤلفه ای که می تواند از استحاله فرهنگی و اجتماعی جلوگیری کند، استقلال علمی و بومی سازی علوم انسانی است. اینجاست که باید از حوزه های علمیه و دانشگاه ها سؤال کرد که چه گام‌های مؤثری را در این راستا برداشته اید؟ طبق رصدی که کرده اید چند گام دیگر تا تحقق تمدن نوین اسلامی باقی مانده است؟ در کدام عرصه اجتماعی، نظام نامه آن را طراحی کرده اید؟ تا کنون چند گام از نظام نامه ای را که طراحی کرده اید، پیاده شده است؟
بدون تردید استقلال علمیِ جوامع اسلامی از سلطه امپراطوری های دنیا، بدون تلاش و مجاهدت علمی امکان پذیر نیست. اینکه دست بر روی دست بگذاریم تا ظهور حضرت مهدی(عج) فرابرسد قطعا خطایی بزرگ و خود مانعی است تا زمینه ظهور حضرت فراهم نگردد.
خداوند متعال در قرآن کریم، سوره مبارکه فرقان، آیه 52 می فرماید: «فَلا تُطِعِ الكافِرينَ وَ جاهِدهُم بِهِ جِهادًا كَبيرًا» «بنابر این از کافران اطاعت مکن، و بوسیله آن [= قرآن] با آنان جهاد بزرگی بنما!»
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، جلد ۱۵، صفحه ۳۱۵ پیرامون مفهوم «جهاد» این گونه می فرمایند:
«كلمه" مجاهده" و نيز" جهاد" به معناى جد و جهد و به كار بردن نهايت نيرو در دفع دشمن است. ... وقتى مثل رسالت الهى در بر طرف كردن حجاب جهل و غفلت از دلهاى مردم به وسيله اظهار حق و اتمام حجت مثل آفتاب بود در دلالت بر سايه گسترده و برداشتن آن سايه به امر خدا، و نيز مثل روز بود نسبت به شب و تعطيلى كار در آن و نيز، مثل باران بود نسبت به زمين مرده و چارپايان و انسانهاى تشنه، ناچار، حالا كه تو حامل اين رسالت شدهاى، و به سوى همه اهل قريهها مبعوث گشتهاى، ديگر جا ندارد كه از كافران اطاعت كنى، چون اطاعت ايشان تباهگر اين ناموس عمومى است كه براى هدايت قرار دادهايم پس بايد كه در تبليغ رسالت خود و اتمام حجت بر مردم به وسيله قرآن كه مشتمل بر دعوت حقه است نهايت كوشش و جهد خود را مبذول دارى و جهاد كنى با آنان جهادى بس بزرگ.»
همچنین حجت الاسلام والمسلمین قرائتی در تفسیر نور، جلد۶، صفحه ۲۶۸ ذیل همین آیه پیرامون مراحل برخورد با کفار و تبیین معنای جهاد می فرماید: «برخورد ما با كفّار چند مرحله دارد:
اوّل: عدم اطاعت از آنان. «فَلا تُطِعِ»
دوّم: مبارزه و جهاد. «وَ جاهِدْهُمْ»
جهاد و مبارزه نيز چند قسم است: جهاد با شمشير كه جهاد اصغر است، جهاد علمى با منطق قرآن و پاسخ دادن به شبهات دشمنان كه جهاد كبير است.»
رهبر معظم انقلاب پیرامون تبیین مفهوم جهاد می فرماید: «جهاد یعنی تلاش بی‌وقفه، همراه با خطرپذیری - در حد معقول البته - و پیشرفت و امید به آینده. (بیانات در دیدار نخبگان علمی و اساتید دانشگاه‌ها، ۰۳/۰۷/۱۳۸۷) »
«جهاد یعنی مبارزه. در زبان فارسی، جنگ و ستیزه‌گری معنای مبارزه را نمی‌دهد. می‌گویی من دارم مبارزه می‌کنم: مبارزه‌ی علمی می‌کنم، مبارزه‌ی اجتماعی می‌کنم، مبارزه‌ی سیاسی می‌کنم، مبارزه‌ی مسلحانه می‌کنم؛ همه‌ی اینها مبارزه است و معنا دارد. مبارزه یعنی تلاش پُر نیرو در مقابل یک مانع یا یک دشمن. اگر هیچ مانعی در مقابل انسان نباشد، مبارزه وجود ندارد. در جاده‌ی آسفالته، انسان پایش را روی گاز بگذارد و با باک پُر از بنزین سفر کند؛ این را مبارزه نمی‌گویند. مبارزه آن‌جایی است که انسان با مانعی برخورد کند، که این مانع در جبهه‌های انسانی، می‌شود دشمن؛ و در جبهه‌های طبیعی، می‌شود موانع طبیعی. اگر انسان با این موانع درگیر شود و سعی کند آنها را از میان بردارد، این می‌شود مبارزه. جهاد در زبان عربی عیناً به همین معناست؛ یعنی مبارزه. جهادِ در قرآن و حدیث هم به همین معناست؛ همه‌جا به معنای جنگ مسلحانه نیست. البته یک‌جا با جنگ مسلحانه تطبیق می‌کند، یک‌جا هم با جنگ غیرمسلحانه تطبیق می‌کند. (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت، ۲۰/۰۸/۱۳۸۳) »
همانگونه که بدیهی است هیچ گاه کارهای بزرگ، بدون تلاش و مجاهدت جلوه های خود را نمایان نکرده است. در اوایل انقلاب اگر سخن از مجاهدت و تلاش می شد، سریعا ذهن ها به سمت جنگ سخت و حضور در صحنه های نبرد حق علیه باطل انتقال می یافت. اما در شرایط کنونی هیچ انسانی خردمندی اینچنین تبادری را نمی پذیرد. لذا گونه ای دیگر از جهاد ضروری پیدا می کند و آن «جهاد علمی» است.
حضرت آیت الله خامنه ای (حفظه الله) ذیل تبیین مفهوم جهاد در راستای تحقق جهاد علمی می فرماید: « یکی از انواع جهاد با نفس هم این است که شما شب تا صبح را روی یک پروژه‌ی تحقیقاتی صرف کنید و گذر ساعات را نفهمید. جهاد با نفس این است که از تفریحتان بزنید، از آسایش جسمانیتان بزنید، از فلان کار پرپول و پردرآمد - به قول فرنگیها پول‌ساز - بزنید و تو این محیط علمی و تحقیقی و پژوهشی صرف وقت کنید تا یک حقیقت زنده‌ی علمی را به دست بیاورید و مثل دسته‌ی گل به جامعه‌تان تقدیم کنید. (دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها، ۰۲/۰۴/۱۳۸۹ ) »
شاید در ذهن خواننده ای خطور بکند که در شرایط فعلی که انقلاب به نتیجه رسیده است، نیازی به مجاهدت و تلاش شبانه روزی نداریم. اما رهبر عزیز انقلاب نظر دیگری دارند و مبتنی بر این دیدگاه رویکردی جهادی مخصوصا در عرصه های علمی، باید استمرار پیدا کند.
«یك سؤالی در اینجا مطرح است: آیا حالا كه ما این پیشرفتهای علمی را در زمینه‌های مختلف در كشور مشاهده میكنیم، یك نفس راحتی بكشیم، بنشینیم سر جایمان؟ خب، پیدا است كه پاسخ منفی است؛ نه. ما هنوز از خط مقدم علم عقبیم، هنوز در بسیاری از دانشهای مورد نیاز زندگی دچار عقب‌ماندگی‌های مزمن هستیم؛ با همه‌ی این پیشرفتی كه در بخشی از دانشها داشته‌ایم. پس چون دچار عقب‌ماندگی هستیم، باید كار كنیم. وانگهی كاروان علم در دنیا متوقف كه نمیشود؛ دارند با سرعت حركت میكنند. ما نه فقط باید جایگاه فعلی‌مان را حفظ كنیم، بلكه باید جلو برویم؛ اینها همه‌اش تلاش لازم دارد، مجاهدت لازم دارد. لذا اولین حرف ما به دانشگاههای كشور و دانشمندان كشور و نخبگان كشور این است كه نگذارید این حركت از دوْر بیفتد، نگذارید حركت علمی كشور متوقف شود؛ هیچ مانعی نتواند دانشگاه كشور را از رشد به سمت پیشرفت علمی باز بدارد. (بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها، ۱۵/۰۵/۱۳۹۲) »
بنابراین اگر بخواهیم در تقابل همه جانبه با غرب موفق باشیم، ضروری است که جهاد علمی را سرلوحه کار خود قرار داده و تصمیم گیران و مدیران جامعه طرح بلند مدتی را در این راستای برای حوزه های علمیه و دانشگاه ها فراهم نمایند./۹۰۱/ی۷۰۳/س
حجت الاسلام بهروز دلاور، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه قم