کلیشه‌ها و قوانین متحجرانه علوم انسانی را وارد بحران ناکارآمدی کرده است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام رضا غلامی رییس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی امروز چهارمین دوره کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی که در مرکز همایش‌های بین‌المللی صداوسیما برگزار شد، با ارائه گزارشی مختصر از روند برگزاری چهارمین کنگره بین‌المللی علوم انسانیِ اسلامی گفت: در شرایطی آغازگر این کنگره مهم هستیم که بحران ناشی از افول و غروب تفکر و خردورزی، روزبه‌روز شرایط سخت‌تری را به جهان تحمیل می‌کند.
رییس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی عنوان کرد: شاید امروز کمتر کسی منکر این واقعیت باشد که سلطه مستبدانه مدرنیسم بر بخش مهمی از حیات جمعی بشر، جان و روح تفکر آزاد و انتقادی را گرفته، و با تبدیل علم به یک خط راست و ممتد و همچنین یکدست‌سازی نهادهای علمی، علم انسانی و اجتماعی را به سود عمل زدگی، به مجموعه‌ای از کلیشه‌ها تبدیل ساخته است که برآیند آن، نگاهی یکنواخت به مسائل، و راه‌حل‌های آن از سوی دانشمندان علوم انسانی هست.
حجت‌الاسلام غلامی بیان داشت: شاید بیان این حقیقت برای همه‌کس آسان نباشد که علوم انسانی مدت‌هاست به نام فلسفه گریزی با عمق بینی و درک گوهری مقولات و پدیده‌ها وداع کرده و با انتقال و حاکم ساختن روش‌های رایج سایر علوم بر علوم انسانی، علوم انسانی را به یک موجود تک چشم بدل ساخته که قادر به مشاهده و تفسیر بخش مهمی از واقعیت‌های عالم نیست.
وی اظهار داشت: اگر درگذشته، شعار اصلی علم، گشودن مستمر پنجره‌های جدید به روی دنیا بود، امروز به اذعان بسیاری از اندیشمندان غربی، علم مدرن، خود پای عالمان را به زنجیر کشیده و توان برداشتن قدم‌های بلند و گشودن پنجره‌های نو به‌سوی عالم را از آن‌ها گرفته است، بطوریکه هم‌اکنون اصل پویایی و تکامل علم با چالش روبرو شده و علم از یک جریان خروشان به یک مرداب بزرگ تنزل پیداکرده است که قانون‌های یکنواخت و تکراری آن برای فهم و حل مسائل، دانشمندان این علوم را هم با یأس روبرو ساخته است.
رییس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی بیان داشت: قانون‌های علمی جدید گرچه در ظاهر امر خود را ابطال‌پذیر یا نقدپذیر معرفی می‌کنند لکن در عمل چنان از خود در برابر نقدها و به‌تبع آن، تحول، سرسختی نشان می‌دهند که بیش از اینکه در قامت یک قانون علمیِ در حال تطور و تکامل جلوه‌گر شوند، در قامت تابوهایی جلوه‌گر می‌شوند که علوم انسانی باید مستمراً به سمت آن‌ها تعظیم کند.
حجت‌الاسلام غلامی ابراز کرد: آنچه مسلم است، علوم انسانیِ اسلامی ذاتاً به سمت تفکر و خردورزی آزاد گرایش دارد. توجه به روند شکوفایی تمدن اسلامی در دو قرن 4 و 5 هجری قمری، این واقعیت را روشن می‌کند که نه‌تنها سیاست یکدست‌سازی علم و نهادهای علمی و تبدیل دانش به کلیشه رواج نیافت بلکه برعکس، آنچه موجب شد تا در این مقطع طلایی، باب‌های تازه‌ای به روی علوم انسانی و اجتماعی باز شود، تابوشکنی و مهیاسازی بسترهای مساعد برای ظهور تفکرات متنوع و متکثری بود که تنها راه ماندگاری آن‌ها مقاومت در برابر نقدهای عقلانی آن روزگار تلقی می‌شد.
وی خاطرنشان کرد: چیزی که امروز باید در عمق تفکر حاکم بر علوم انسانیِ اسلامی نهادینه شود و علوم انسانیِ اسلامی را به جریان پرخروشی تبدیل کند که قادر است در ذیل جهان‌بینی الهی و ظرفیت‌های منحصربه‌فردی که باز شدن چتر جهان‌بینی الهی بر سر علوم انسانی ایجاد می‌کند، دائماً جامعه اسلامی را با گشایش‌های علمی تازه روبرو کند.
رییس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی عنوان کرد: این‌یک واقعیت است که باز شدن چتر جهان‌بینی الهی بر سر علوم انسانی، نه‌فقط چشم دوم علوم انسانی را برمی‌گرداند، بلکه با گشودن راه اتصال زمین به آسمان، میدان تنگ علوم انسانیِ سکولار را به میدانی باز و بی‌نهایت مبدل می‌کند که برخلاف تصورات بی مبنا، این گشایندگی در قلمرو علم، به بهبود کارکرد روش‌شناسی تجربی در متن علوم انسانی نیز کمک‌های بزرگی خواهد کرد.
حجت‌الاسلام غلامی بیان داشت: این‌یک واقعیت است که باز شدن چتر جهان‌بینی الهی بر سر علوم انسانی، نه‌فقط چشم دوم علوم انسانی را برمی‌گرداند، بلکه با گشودن راه اتصال زمین به آسمان، میدان تنگ علوم انسانیِ سکولار را به میدانی باز و بی‌نهایت مبدل می‌کند که برخلاف تصورات بی مبنا، این گشایندگی در قلمرو علم، به بهبود کارکرد روش‌شناسی تجربی در متن علوم انسانی نیز کمک‌های بزرگی خواهد کرد.
وی اظهار داشت: برادران و خواهران گرامی، خوشوقتم از اینکه خدمتتان عرض کنم، هرچند هنوز بخش مهمی از ظرفیت‌های منحصربه‌فرد علوم انسانیِ اسلامی ظهور و بروز لازم را پیدا نکرده و تا رسیدن به نقاط موردنظر، چند دهه فاصله قابل برآورد هست لکن علوم انسانیِ اسلامی امروز با عبور از مراحل ابتدایی و تقویت لایه‌های زیرینِ تفکر بنیادی خود، هرروز در عرصه‌ای جدید به‌عنوان رقیبی جدی برای علوم انسانی سکولار و غربی رخ‌نمایی می‌کند.
رییس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی بیان داشت: هرچند روند تقویت و تکامل علوم انسانی سقفی ندارد اما مهم این است که طی دهه اخیر ساخت و تقویت تفکر بنیادی علوم انسانی اسلامی سرعتی چشم‌گیر پیداکرده و ده‌ها دیدگاه و نظریه در این زمینه ارائه و سپس در معرض نقد قرارگرفته است. البته نباید ازنظر دور داشت که استمرار حرکت علوم انسانیِ اسلامی مستلزم سرمایه‌گذاری مناسب و همچنین حضور جدی‌تر اساتید نخبه درصحنه است.
حجت‌الاسلام غلامی ابراز کرد: هرچند روند تقویت و تکامل علوم انسانی سقفی ندارد اما مهم این است که طی دهه اخیر ساخت و تقویت تفکر بنیادی علوم انسانی اسلامی سرعتی چشم‌گیر پیداکرده و ده‌ها دیدگاه و نظریه در این زمینه ارائه و سپس در معرض نقد قرارگرفته است. البته نباید ازنظر دور داشت که استمرار حرکت علوم انسانیِ اسلامی مستلزم سرمایه‌گذاری مناسب و همچنین حضور جدی‌تر اساتید نخبه درصحنه است.
وی خاطرنشان کرد: هرچند روند تقویت و تکامل علوم انسانی سقفی ندارد اما مهم این است که طی دهه اخیر ساخت و تقویت تفکر بنیادی علوم انسانی اسلامی سرعتی چشم‌گیر پیداکرده و ده‌ها دیدگاه و نظریه در این زمینه ارائه و سپس در معرض نقد قرارگرفته است. البته نباید ازنظر دور داشت که استمرار حرکت علوم انسانیِ اسلامی مستلزم سرمایه‌گذاری مناسب و همچنین حضور جدی‌تر اساتید نخبه درصحنه است.
رییس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی عنوان کرد: نمی‌توانم پنهان کنم که سرمایه‌گذاری کشور چه مادی و چه معنوی درزمینهٔ تحول بنیادی در علوم انسانی در حد صفر است و عملاً آنچه امروز در کشور رخ می‌دهد محصول حرکت خودجوش اساتید و محققانی است که شرایط را برای ایجاد یک تغییر تاریخی در علوم انسانی مساعد دانسته و با بضاعت خود وارد صحنه شده‌اند؛ لکن نباید انکار کرد که برای ادامه این حرکت، سرمایه‌گذاری‌های صحیح و هدفمند ضروری است. از سوی دیگر، غلبه بر پیچیدگی‌های حاکم بر روند نوسازی علوم انسانی و عبور از بن‌بست‌های نظری و یا کاربردی، چیزی نیست که بتوان بدون بهره‌گیری حداکثری از قوه نخبگی و حتی ظهور نوعی نبوغ فکری توأم با شجاعت، بر آن فائق آمد چیزی که در ماهه‌ای اخیر ذهن مسئولین کنگره علوم انسانیِ اسلامی را به خود مشغول ساخته است.
حجت‌الاسلام غلامی بیان داشت: دغدغه دیگر کنگره علوم انسانیِ اسلامی هموارسازی مسیر حضور علوم انسانیِ اسلامی در ساحت عمل است. نباید ازنظر دور داشت که علوم انسانیِ اسلامی در عین باور به عمق نگری و فاصله گرفتن از عمل زدگی و سطحی گرایی، حضور راهگشای خود در ساحت عمل- به‌ویژه نقش‌آفرینی در پیشرفت همه‌جانبه کشور- را یک مفروض اساسی می‌داند. در این میان، ازیک‌طرف، رسیدن به یک اندیشه قوی برای اتصال تئوری به عمل، و ورود علوم انسانی به ساحت قاعده گذاری‌های خُرد و جزئی در عرصه‌های گوناگون آن‌هم در پوشش یک نظم نو، و از طرف دیگر، اقناع مدیران کشور به بهره‌گیری حقیقی از نسخه‌های علوم انسانیِ اسلامی، یکی از سرفصل‌های کاری جدی کنگره برای آینده هست که به لطف الهی برخی مقدمات آن در حال فراهم‌سازی است.
وی اظهار داشت: چهارمین کنگره علوم انسانیِ اسلامی مانند کنگره‌های قبلی، علاوه بر رونق گفتمان علوم انسانیِ اسلامی و ایجاد یک اتمسفر علمی جدید در دانشگاه‌ها، وظیفه خود را در هموارسازی و جهت‌بخشی صحیح به مسیر تحقیق و پژوهش در عرصه علوم انسانیِ اسلامی جستجو می‌کند. البته پوشیده نیست که کنگره در هر دوره، با انتشار نزدیک به یک‌صد مقاله علمی و پژوهشی در رشته‌های گوناگون، سهم مهمی را به خود درروند تولید علم اختصاص داده است لکن مهم‌تر از تولید این مقالات، اقداماتی است که در قالب رساله‌های دکتری یا پژوهش‌های مستقل در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به این ساحت اختصاص می‌یابد و حتی تدریجاً راه را برای تأسیس رشته‌های جدید علوم انسانیِ اسلامی و تربیت مدرسین این علوم در نظام آموزش عالی باز می‌کند.
رییس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی بیان داشت: مایلم خدمتتان عرض کنم که کنگره علوم انسانی اسلامی در فاصله کنگره سوم تا چهارم، با راه‌اندازی و تداوم انتشار کتاب نظریه- به‌عنوان کتابی در عالی‌ترین سطح علم و تحقیق برای انتخاب و معرفی نظریه‌های برتر در عرصه علوم انسانیِ اسلامی- و همچنین با استمرار اختصاص جایزه علوم انسانیِ اسلامی به نظریه‌پردازان و نوآوران برجسته، در پی الگوسازی و گسترش نظریه‌پردازی و ابداع در علوم انسانیِ اسلامی- نه‌فقط در ایران بلکه در جهان اسلام- هست و آنچه در این دو روز ( یعنی امروز و پنج‌شنبه در قم ) ملاحظه خواهید کرد، اثربخشی تلاش‌های کنگره در این میدان را تا حدی معرفی می‌کند.
حجت‌الاسلام غلامی ابراز کرد: همان‌طور که در سال‌های قبل هم‌عرض شد، کنگره علوم انسانیِ اسلامی یک حرکت کاملاً مشارکتی است و به هیچ نهاد و دستگاهی تعلق ندارد. آنچه ملاحظه می‌کنید، نتیجه فعالیت ده گروه تخصصی است که هر یک از این گروه‌ها با محوریت یکی از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی حوزوی یا دانشگاهی و البته با کمترین هزینه اداره می‌شود؛ ازاین‌روست که شایسته می‌دانم به‌عنوان خادم شما در این کنگره، از تک‌تک مجموعه‌هایی که در فراهم‌سازی زمینه برپایی چهارمین کنگره علوم انسانیِ اسلامی نقش‌آفرینی نمودند و ذکر نام آن‌ها میسر نیست، و همچنین از دبیر علمی و کارکنان دبیرخانه دائمی کنگره به خاطر کوشش‌های عالمانه و مجدانه خود در مسیر برگزاری چهارمین کنگره تشکر و قدردانی می‌کنم.
وی خاطرنشان کرد: از خداوند متعال مسألت می‌کنم، ما را در ادامه این حرکت، به‌ویژه ابتکارات و سرمایه‌گذاری‌های تازه و انشا الله برگزاری پنجمین کنگره در سال 1398 موفق کند./807/پ202/ب۲