تولید علوم انسانی اسلامی تکلیف اجتماعی عینی حوزویان است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر رشاد در مراسم اختتامیه چهارمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی که پیش از ظهر امروز در سالن همایش‌های مدرسه امام کاظم(ع) قم برگزار شد، تولید علوم انسانی اسلامی را تکلیف اجتماعی عینی حوزویان دانست و بر اهتمام پژوهشگران حوزوی در این عرصه تأکید کرد.

وی با بیان این‌که علوم انسانی از سه دسته گزاره توصیفی، تجویزی و توصیه‌ای تشکل شده است، گفت: مجموعه معارفی که از آن به علوم انسانی تعبیر می‌شود مجموعه معارف و دانش‌های تمامیت‌خواه و بسیار فراگیر است.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: بشر امروز آگاه و ناآگاه سخت اسیر دستاوردهای این حوزه معرفتی گسترده شده است؛ ذهن، زبان و زندگی انسان در اشغال علوم انسانی است که کفایت کننده آن نیست و نمی‌تواند مجموعه‌ای از آموزه‌ها را برای تدبیر شؤون کنش انسان ارائه کند در حالی که به حوزه معرفت و سایر دانش‌ها هم ورود می‌کند.

علوم انسانی، دین دنیای مدرن

وی با بیان این‌که علوم انسانی ناظر به فلسفه و معرفت‌شناسی داوری می‌کند و شاخه‌هایی مانند جامعه‌شناسی معرفت و دیگر دانش‌های انسانی مضاف به عرصه معرفت ورود کرده‌اند، اظهار داشت: در دوره‌ای هستیم که به صورت بینارشته‌ای و فرا رشته‌ای به مسائل نگریسته می‌شود به این دلیل که علوم انسانی دامنه بسیار گسترده‌ای یافته است.

حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد با اشاره به اهمیت طب و طبیعیات و فن و مهندسی، اما قلمرود این علوم را در قیاس با علوم انسانی محدود دانست و تصریح کرد: علوم انسانی، دین دنیای مدرن است؛ همه آنچه را که دین مدعی است اکنون علوم انسانی برای بشر مدعی است و حیات انسان کنونی در سیطره علوم انسانی قرار گرفته است.

وی با بیان این‌که علوم انسانی با شاخه‌های گوناگون به موازات ابعاد دین مدعی تدبیر حیات انسان شده است، اظهار داشت: امروز چالش اصلی دین با علم و علوم طبیعی نیست بلکه چالش‌گاه اصلی دین در مواجهه با معارف تولیدی انسان نقطه تماس دین با علوم انسانی است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در دوره رنسانس و آغاز دوره جدید حیات بشر غربی، علوم طبیعی به صحنه آمد و سریع با دین روبه‌رو شد و علم مخالفت با دین را به دوش کشید. مواجهه و چالش علوم انسانی یک مواجهه و چالش خاموش است و عرصه‌هایی که علوم انسانی با دین رقابت می‌کند به لحاظ گستردگی و عمق بسی وسیع‌تر از نقاط تماس و مواجهه علوم طبیعی با دین است.

مواجهه علوم انسانی با دیانت از نوع جنگ نرم است

وی با بیان این‌که علوم انسانی به صورت خاموش جنگ را اداره می‌کند و مواجهه علوم انسانی با دیانت از نوع جنگ نرم است، تصریح کرد: کسی ما را متهم نکند که اینها می‌خواهند علوم انسانی را تعطیل کنند و احیانا با علم و معرفت مخالفت می‌ورزند.

حجت‌الاسلام والمسلمین با طرح این سؤال که آیا پیشنهاد می‌شود فلسفه‌های غربی در کشورهای مختلف باید تعطیل شود، گفت: در کجای جهان اسلامی به اندازه ایران اسلامی فلسفه‌های غربی ترجمه شده یا تدریس می‌شود؛ دانشگاه‌های ما آوردگاه و میدان ترک‌تازی فلسفه‌های غربی است.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: ما اگر با فلسفه‌های غربی در نظر مخالف هستیم به این معنا نیست که تقابل عملی در این عرصه داشته باشیم، بلکه هدف تولید علوم انسانی اسلامی است.

وی بیان کرد: با توجه به جایگاه عظیم علوم انسانی در حیات بشر امروز و با توجه به تأثیرگذاری فوق‌العاده علوم انسانی رایج در حیات انسان‌ها به ویژه امت اسلامی، علوم انسانی سکولار جوامع بشر را مهندسی می‌کند از این‌رو ما با معضلات خسارت‌بار بسیاری مواجه هستیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد گفت: سیطره علوم انسانی وارداتی بر ذهن، زبان و زندگی مسلمانان، عملا در حد بسیار چشمگیری سبب شده که فقه و اخلاق اسلامی به حاشیه رانده شود و هر آنچه علم و اخلاق ادعا می‌کند شاخه‌های علوم انسانی آن را ادعا می‌کنند و نظام‌های آموزشی عملا میدان‌دار معرفت در کشورهای اسلامی شده‌اند .

تولید علوم انسانی اسلامی برای حفظ دیانت و هویت اسلامی

وی ادامه داد: همه دستگاه‌ها و نهادهای تولید معرفت و تربیت نیرو مغلوب دانشگاه‌های جز در ایران مدرن شده‌اند و در ایران به دلیل قوت حوزه علمیه چنین اتفاقی نیفتاده است، اما ما موظفیم برای حفظ هویت اسلامی و حفظ دیانت، استقلال، مصون ماندن از این‌که زیر یوغ فکری جریان‌های قدرت و ثروت در جهان و استبکار قرار نگیریم و در برابر این جریان‌ها بایستیم به تولید علوم انسانی اسلامی بپردازیم حتی قبل از تولید دیگر شاخه‌های علم و معرفت.

استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر این‌که رسالت تولید علوم انسانی اسلامی برعهده حوزه است و جز از عهده حوزه بر نخواهد آمد، تصریح کرد: تولید علوم انسانی اسلامی از سنخ تولید دانش و نظریه‌پردازی دینی است و نظریه‌پردازی دینی در گرو اجتهاد نظریه‌پردازان حوزوی است.

وی با بیان این‌که فن اجتهاد و مهارت استنباط و ارجاع فروع به اصول منحصرا در اختیار اصحاب حوزه است، گفت: اگر کسی مجتهد نباشد نظریه‌پرداز دینی نمی‌تواند بشود؛ بنابراین جز کسانی که از قوه اجتهاد برخوردار باشند حتی اگر بخواهند علوم انسانی اسلامی تولید کنند قادر نخواهند بود.

حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد خاطرنشان کرد: آنچه این بیماری را علاج می‌کند و برای حل این معضل و رفع این مشکل باید صورت گیرد، تولید معرفت صائب در قلمرو علوم انسانی و تربیت نیروی سالم در این قلمرو است.

ضرورت طبقه‌بندی جدید در علوم انسانی

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: برای تحول علوم انسانی ابتدا باید علوم انسانی با مبانی و پیش‌انگاره‌های اسلامی فهم شود چراکه تحول علوم انسانی به معنای تغییر صددرصدی و پایاپای است.

وی در صحت تقسیم علوم به علوم انسانی و غیر اسلامی ایجاد تشکیک کرد و با طرح این سؤال که آیا باید اساس انسان را در مقابل همه ابعاد و ساحات هستی قرار دهیم و از این طبقه‌بندی پذیرفته شده در دانشگاه‌ها تبعیت کنیم، بر طبقه‌بندی جدید از علوم انسانی تأکید کرد.

تدوین مبانی علوم انسانی براساس معرفت دینی، تدوین منطق تولید علوم انسانی با توجه به ظرفیت‌های دانش اسلامی به ویژه علم اصول و اشراق مباحث علوم انسانی در متن مدار آموزشی حوزه، از دیگر سرفصل‌هایی بود که حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد برای تولید علوم انسانی اسلامی بیان کرد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: باید علوم انسانی را در بستر اجتهاد توأم با علم و اخلاق در حوزه تدریس کنیم تا با شیوه آرامی طبقه‌بندی علوم و انتخاب گرایش برای تحصیل در فرایند تحصیلات حوزوی قرار گیرد و وقتی طلبه به درس خارج رسید به صورت تخصصی وارد یک رشته از علوم انسانی با درک فقه و اصول شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد در پایان خاطرنشان کرد: برای حل این معضل که مشکل و چالش اساسی انقلاب و هویت اسلامی ما است و رقیب بلکه معارض جدی دیانت ما به شمار می‌رود راهی جز تولید علم و معرفت صائب و تربیت نیروی سالم و تربیت مجتهد متخصص در عرصه علوم انسانی اسلامی پیش‌رو نداریم./920/پ۲۰۱/ج