سیاه بازی
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از فرهیختگان، Black Friday یا جمعه سیاه یک سنت آمریکایی است که براساس آن، یک روز پس از روز شکرگزاری در ایالات متحده که مصادف با آخرین جمعه ماه نوامبر نیز می‌شود با این نام خوانده می‌شود. به نوعی خرید برای جشن کریسمس و سال نو میلادی از این روز آغاز می‌شود. شاید جالب باشد بدانید که این روز در ایالات متحده روز تعطیلی نیست، اما طبق شنیده‌ها اکثر کارمندان آخرین جمعه نوامبر را مرخصی گرفته و خودشان را آماده خرید در جمعه سیاه می‌کنند. به‌طور سنتی تمامی فروشگاه‌ها این روز را از پیش از ساعت چهار صبح آغاز به‌کار کرده و تا پیش از تاریکی هوا به کار خود ادامه می‌دهند.
فروشگاه‌داران و کمپانی‌ها در این روز شگفت‌انگیز، رقابت فوق‌العاده‌ای را با یکدیگر تجربه می‌کنند و با کاهش قیمت محصولات خود، حتی فروش چندین ماه‌شان را در طول یک روز تجربه می‌کنند. همین قضیه موجب شد تا نام حراج جمعه سیاه بیش از پیش در ایالات مختلف آمریکا شنیده شود و مغازه‌داران مختلف این روز را پا به پای خریداران با تخفیف‌های فوق‌العاده عالی به شب برسانند.
بعد از روی بورس آمدن فروشگاه‌های اینترنتی و حتی پیشی‌گرفتن آنها در امر فروش کالا، آنها نیز به بلک فرایدی وارد شدند.
ورود جمعه سیاه در ایران
جمعه سیاه همچون سایر موضوعات این‌چنینی که با استقبال عمومی و نفع جمعی یا فردی افراد یک جامعه سازگار است محدود در مرزهای ایالات متحده نماند و به سرعت به سایر ملل و فرهنگ‌ها راه یافت و البته با استقبال هم مواجه شد. ایران نیز که همواره در موضوعات گوناگون به دلایل خاص موجود در جامعه مقلد گزاره‌های گوناگون از فرهنگ‌های مختلف بوده است نیز جمعه‌سیاه را همچون سایر اتفاقات و ایام خاص دیگر ملت‌ها مثل ولنتاین، هالووین و... دست‌وپا شکسته پذیرفته است و فروشگاه‌های اینترنتی قدم در راه اجرای این حراج برای مخاطبان خود گذاشته‌اند. این موضوع یعنی جمعه سیاه به‌عنوان آخرین جمعه ماه نوامبر در ایران معنایی همسان با آنچه در آمریکا مشاهده می‌کنید، ندارد و نباید انتظار داشته باشید فروشگاه‌های ایران نیز همچون فروشگاه‌های ایالات متحده مملو از مشتریان باشد. از همین روست که فروشگاه‌های اینترنتی در حال حاضر در اجرای این حراج پرهیاهو پیش‌قدم شده‌اند.
جمعه سیاه، دست‌وپا شکسته در ایران
همان‌طور که گفته شد جمعه سیاه زاییده فرهنگ و خواست آمریکایی است که به دلیل جذابیت‌های جمعی در سایر فرهنگ‌ها نیز پذیرفته شده و ورود کرده است. فروشگاه‌های ایرانی به‌خصوص فروشگاه‌های اینترنتی که از دو شب پیش این حراج را آغاز کرده‌اند و مدت‌هاست برای این موضوع در حال تبلیغ هستند، نتوانسته‌اند آن‌طور که باید و شاید بستر پاسخگویی به نیازهای خریداران را در زمینه فنی و پشتیبانی درگاه‌های اینترنتی در این مسیر پاسخ دهند. صفحات بسته و عدم به روز‌رسانی سریع در این حراج که از پیش‌فرض‌های اولیه آن به‌منظور تهیه سریع کالای ارزان قیمت همین سرعت بالا در رویت و خرید است به‌شدت اثر منفی بین مخاطبان داشته و بسیاری از آنها را از خرید منصرف کرده است.
بعد از بیان مقدمات و معرفی این پدیده غربی، گفته‌های مردم و برخی از مخاطبان و به نوعی منتظران حراج جمعه سیاه جالب و قابل تامل به نظر می‌آید. با یکی از این افرادی که شب را تا صبح بیدار مانده بود تا بتواند در این حراج شرکت کند صحبت کردیم. بعد از همین تعریفاتی که ما از جمعه سیاه داشتیم و از زبان او شنیدیم، انگیزه او مثل بسیاری دیگر از افراد حاضر در این حراج خرید کالا با قیمت‌های بسیار پایین بود. او گفت دیشب توانسته یک گوشی تلفن همراه هوشمند را با 700 هزار تومان تخفیف خریداری کند. وقتی به او گفتیم آیا احتیاجی به این گوشی جدید داشته است یا خیر؟ گفت: نه من دو تا گوشی خوب دارم، اما این 700 هزار تومان تخفیف داشت همین‌طوری خریدم و چند نمونه دیگر نیز از همین نوع‌انگیزه‌ها و خرید‌ها. اگر مشت را که این افراد باشد نمونه خروار که انبوه افراد مشارکت‌کننده در این حراج است در نظر بگیریم می‌توانیم ادعا کنیم که تعداد زیادی از مردم فارغ از آن که چه چیزی فروخته می‌شود و چه نیازها و اولویت‌هایی دارند، صرف پایین بودن قیمت برخی اقلام به خرید آنها مبادرت می‌ورزند و این یعنی یک نمونه امروزی‌تر و شسته رفته‌تر از همان هجمه‌های سر چهارراه‌ها برای خرید کالاهای ارزان قیمت.
جمعه سیاه نفع ملی ندارد
مجید حسینی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به تشریح و تبیین ابعاد مختلف این موضوع پرداخت و گفت: «پدیده‌ها و گزاره‌های زیادی از سایر فرهنگ‌ها به کشور و فرهنگ ایران وارد شده است و جمعه سیاه هم یکی از آنهاست اما باید گفت این موضوع با سایرین تفاوت‌هایی دارد. جمعه سیاه یک پیام درون خود دارد و آن پیام اتصال بازار ایران به بازار جهانی است. بازارهای بین‌المللی و بازارهای کشورهای صنعتی نظیر آمریکا و... که مملو از برندها و شرکت‌های بزرگ و گوناگون هستند به‌منظور حفظ سود و جایگاه خود از مبحث فصل و فروش انبوه برای دستیابی به سود انبوه پیروی می‌کنند. بر این اساس آنها به‌منظور جلوگیری از عقب‌ماندن از سایر برندها و فروش کامل محصولات خود و اینکه بتوانند برای فصل جدید از اقلام جدید خود رونمایی کنند نیاز به فروش همه کالاهای قبلی و خالی کردن انبارهای خود دارند به همین منظور یک روز را تحت عنوان black Friday همراه با تخفیفات بسیار در نظر می‌گیرند و به نوعی با این موضوع تمام انبارهای خود را خالی می‌کنند چراکه باقی‌ماندن کالاهای قدیمی در انبار‌ها اصلا به نفع آنها نیست.
وی در ارتباط با وجود پدیده جمعه سیاه در ایران و عدم نفع این پدیده برای بازار کشور ادامه داد: «به دلیل پایین بودن حجم تولید و بالا بودن حجم واردات و وجود انواع و اقسام برندها در بازار کشور فروش انبوهی از این کالاها هیچ نفعی برای بازار ایران ندارد و به آن ضرر نیز می‌رساند چراکه فروش این دست از اقلام و برندها تولید ملی نیستند و نفع ملی نخواهند داشت و عوایدش به جیب شرکت سازنده و مبدا خواهد رفت که تقریبا همه آنها غیرایرانی هستند.»
حسینی با اشاره به اینکه این موضوع باعث ایجاد دو پدیده در جامعه می‌شود، افزود: «جمعه سیاه و فروش کالاها با تخفیف‌های بالا باعث ایجاد دو چیز در بازار می‌شود. یک، خرید شأنی که از آن می‌توان به خرید بیشتر از سطح نیاز نام برد. بسیاری از افراد هستند که در جریان چنین حراج‌هایی بدون در نظر گرفتن نیازهای شخصی به خرید کالاها می‌پردازند و با نگاه تولید شخصیت به‌وسیله برندها و کالاها به بازار نگاه می‌کنند. در ایران این موضوع را به وفور مشاهده می‌کنید که افراد بسیاری در تامین هزینه مواد غذایی و سایر احتیاجات خود دچار مشکل هستند ولی برای خرید برندها و تعریف شخصیت خود ذیل این اقلام هر هزینه‌ای می‌کنند. در خود آمریکا هم البته اوضاع به همین منوال است و در خانه‌های شهروندان آمریکایی هم انبار‌هایی پر از کالاهای لوکس که از همین حراج‌ها خریداری شده است و حتی یک‌بار هم استفاده نشده، وجود دارد.
عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران درخصوص پدیده دوم خاطرنشان کرد: «اتصال بازار ایران به بازار بین‌المللی، نفس و ماهیت ایجاد این نوع حراجی‌ها، همان‌طور که گفته شد خالی کردن انبارهای برندهای بزرگ و آمادگی آنها برای فصل جدید است. در ایران هم این موضوع به ضرر فروشندگان این نوع کالاها نخواهد بود چراکه شرکت مبدا به‌عنوان متولی اصلی، تخفیف‌های گسترده‌ای را لحاظ می‌کند که خب فروشندگان در ایران هم از این تخفیف‌ها بهره می‌برند فلذا در کاهش قیمت‌های خود در جمعه سیاه در ایران آنها هم ضرر نمی‌کنند.»
وی در ارتباط با تبعات و البته آسیب‌های ناشی از وجود این پدیده در بازار ایران، اظهار داشت: «این پدیده در سال‌های آینده با استقبال بیشتری مواجه خواهد شد. درست است که در حال حاضر نمایندگی برندها از این موضوع منتفع خواهند شد اما با افزایش حجم بازار و استقبال عمومی از این موضوع سایر فروشندگان بدون آن که پشتوانه قوی از شرکت‌های بزرگ داشته باشند هم به‌منظور بهره‌برداری از این بازار ایجاد شده وارد گود خواهند شد و در این زمین، بازی خواهند کرد. همین مساله خود پایه‌گذار مشکلات بسیاری خواهد شد، اشاره کردم که به دلیل آنکه اقلام وارداتی هستند، این مساله باعث تشدید و افزایش بیش از حد واردات خواهد شد و به‌تبع آن بیکاری افزایش خواهد یافت که بیکاری نیز خود پایه‌گذار آسیب‌های فراوان دیگری خواهد شد. موضوع دیگر اینکه درون خانواده‌ها تنش‌های اقتصادی و آسیب‌های گوناگونی ایجاد خواهد شد چراکه با توجه به وضع جامعه و معیشت خانوارها خیلی‌ها توان حضور و ورود به چنین ورطه‌ای را ندارند اما به دلیل حفظ شأنیت مصرفی خود و تعریف برندی از خود با هر حربه‌ای حیات خود را در این بازار حفظ خواهند کرد و این موضوع آنها را در سایر جنبه‌های زندگی دچار مشکل خواهد کرد.»
حسینی در پایان این نوع گزاره‌های ورودی را منافع کشورهای غیرتولیدی و متکی بر اقتصاد نفتی دانست و خاطرنشان کرد: «این پدیده زاییده نظام سرمایه‌داری و مصرفی است و با جوامع غیرتولیدی سازش نخواهد داشت و آنها را با مشکلات بسیار اقتصادی و اجتماعی مواجه خواهد کرد.»/۱۳۲۵//۱۰۳/خ