دژاکام: هر بازخوانی خواننده یک نمره منفی به نویسنده است!

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گعده یادداشت‎خوانی نویسندگان حوزوی این خبرگزاری با حضور اعضا و همراهی ویژه‎ی تقی دژاکام پیشکسوت عرصه‎ی رسانه و مطبوعات به ایستگاه دهم خود رسید.

دژاکام صحبت‎های خود را با طرح چند پرسش آغاز کرد؛ این‎که چرا گاهی نمی‌توانیم خوب بنویسیم؟ چرا برخی اوقات با وجود داشتن ایده و محتوای خوب، در نگارش خوب عمل نمی‌کنیم؛ و یا چرا با وجود اینکه زحمت زیادی برای نگارش یک مطلب کشیده‌ایم اما خواننده آن را نمی‎خواند و کنار می‎گذارد؟

مشاور گعده در پاسخ به این پرسش‎ها و این سؤال کلی که چرا گاهی خروجیِ کار خوب از آب در نمی‌آید؟ دو حالت عمده را برشمرد و گفت: در دو حالت نتیجه‎ی کار رضایت‎بخش نخواهد بود؛

حالت اول این است که می‎توانیم بنویسیم، ولی علم و اطلاعات کافی راجع به موضوع مورد نظر نداریم. یعنی می‎توانیم ولی نمی‌دانیم؛ حالت دیگر این است که آنچه را که می‏‎دانیم نمی‎توانیم بنویسیم؛ دژاکام دلیل این هر دو را البته فاصله بین ذهن و قلم نویسنده دانست و گفت: ما باید این فاصله‌ی قلم و ذهن را  کم کنیم.

استاد  خبرنگاری در تبیین بیشتر سخنان خود گفت: یک‌زمان ممکن است ما قلم توانایی داشته باشیم، ولی اطلاعات کافی در اختیارمان نباشد؛ یعنی اگر داده‌هایمان کافی باشد می‎توانیم به صورت موفق یک مقاله‌ی تحلیلی یا یادداشت خوب ارائه کنیم.

وی با تأکید بر اینکه اگر نسبت به موضوعی هیچ‌گونه ورودی نداریم بهتر است که اصلاً ننویسیم زیرا این‌گونه نوشتن تأثیر منفی‎اش بیشتر از تأثیر مثبت آن است، ادامه داد: ولی اگر ۳۰_۴۰ درصد اطلاعات و داده‌های ذهنی داشتیم وارد عمل می‎شویم.

دژاکام درباره روش عملی برای این کار گفت: اولین قدم در این راه این است که هر تعداد از سؤالاتی که برای موضوع  مورد نظر می‎توانیم و به ذهنمان می‌رسد یا ممکن است به ذهن مخاطب برسد، یادداشت می‌کنیم. این سؤالات ممکن است کم‌ ربط، با ربط، ضعیف و یا قوی باشند.

سپس سؤالات را پالایش می‎کنیم، موارد تکراری را حذف و آنهایی را که باهم همپوشانی دارند ادغام می‌کنیم و درآخر ده دوازده سؤال ناب درباره آن موضوع به دست می‌آوریم. سؤالات را به شکل مناسبی دسته‌بندی می‌کنیم و پس از تحقیق از طریق مطالعه کتب، آرشیو موضوعی نشریات و یا سایت‌های معتبر و مرجع اینترنتی، به پاسخ‌های آنها دست پیدا می‌کنیم و این جواب‌ها را در مقابل سؤالات می‌نویسیم و بعد سؤالات را حذف می‎کنیم. حالا صفحات متعددی داده‌ی ناب و مستند و معتبر نسبت به یک موضوع را به‌دست آورده‏‎ایم که بر اساس آنها می‌توانیم یادداشت مد نظر خود را بنویسیم.

مدیرکل پیشین ارتباطات مجازی خبرگزاری فارس اما در توضیح و ارائه راهکار برای حالت دوم یعنی حالتی که اطلاعات داریم، ولی قلممان ضعیف است این‎گونه گفت که باید حتماً اقدام به نوشتن مستمر درباره موضوعاتی کنیم که اطلاعات کافی درباره آنها داریم.

وی مؤثرترین روش در این حالت را نوشتن یادداشت‌های روزانه بیان کرد و ادامه داد: اغلب مشاهیر کتابی با عنوان یادداشت‌های روزانه یا ضد خاطرات دارند. خاطرات خانم کلینتون، تروتسکی، هاشمی و... از جمله مثال‌هایی بود که دژاکام به آنها اشاره کرد. 

مشاور گعده یادآور شد: یادداشت روزانه باعث تقویت قلم می‎شود. او البته متذکر شد که اگر چند شرط را رعایت کنیم، در مدت حداقل سه ماه و حداکثر شش ماهه نویسنده‌ی بسیارخوبی خواهیم شد.

از نگاه دژاکام شرط اول و مهم در نگارش خاطرات و یادداشت‌های روزانه این است که «هرروز بنویسیم». یعنی یادداشت‎های ما «واقعاً» یادداشت «روزانه» باشد و حتی یک روز هم بین آنها فاصله نیفتد. مشاور گعده تأکید کرد: این کار به قدری مهم است که وقتی حتی مریض بودیم هم قلم را برداریم و همین مریض بودن و ناتوانی در نگارش یادداشت آن روز را بنویسیم چرا که باعث برقراری توالی ذهنی ما خواهد شد.  

اینکه این یادداشت‌ها در مرحله‌ی اول محرمانه باشد دومین شرطی بود که دژاکام به آن اشاره کرد و دلیل آن را این مسئله عنوان کرد که ممکن است آدم در مراحل اولیه خجالت بکشد که قلم ضعیف است یا ممکن است نخواهیم کسی در مورد نوشته ما چیزی بداند.

ضرورت نوشتن با «ذکر جزئیات» شرط بعدی مورد توجه مشاور گعده بود. وی در این‌باره گفت: هرچه جزئیات بیشتر باشد، مطلب پرورده‎تر و قلم پخته‌تر می‎شود.  

چهارمین پیش‎شرط‎ نوشتن یادداشت روزانه از نظر تقی دژاکام نوشتن جزئیات با «توصیفات» بود، بدین معنی که حس و حالمان را با بافتی داستانی و توصیف بنویسیم؛ توصیفات آب و هوا، باد و باران...خیس شدن و...

شرط آخر و البته مهم و مورد تأکید استاد نویسندگی این بود که هرچه می‌توانیم از کلمات و ترکیب‌های متنوع استفاده کنیم قلم قوی‌تر می‎شود. دژاکام تأکید کرد ظرفیت واژگانی خود را بالا ببرید، بازه‌ی لغات را زیاد کنید؛ کسی که در یادداشت خود تعداد کلمات بیشتری از لحاظ تنوع داشته باشد موفق‌تر خواهد بود و این به معنی غنای ذخیره‌ی واژگانی نوشتار است.

مشاور گعده درباره روش بالا بردن ظرفیت واژگانی «داشتن مطالعه و نوشتن همزمان با مطالعه» را توصیه کرد و خطاب به اعضا خاطرنشان شد که در نوشته‎هایتان از عبارات مطالعه شده خرج کنید.

استاد یادداشت‌نویسی با معرفی آثاری همچون دست دعا، چشم امیدِ سید مهدی شجاعی انتشارات نیستان، فریاد روزها و خورشید مغرب از محمدرضا حکیمی انتشارات دلیل ما و کتاب‌های کویر، هبوط، گفت‌وگو‌های تنهایی، حج، میعاد با ابراهیم دکتر شریعتی، ادامه داد: بعضی نویسنده‌ها استاد متنوع نویسی‎اند و مطالعه‎ی آثار آنها در یادگیری و غنای متون ما کمک شایانی خواهد کرد.

دژاکام با وجود سفارش مطالعه آثاری از پرویز خرسند، نادر ابراهیمی، رحیم پورازغدی و قیصر امین‌پور، اما احمد عزیزی را بهترین نمونه برای بالا بردن توان متنوع‎نویسی و ذخیره‎ی لغات دانست و کتاب‌های یک لیوان شطح داغ، قوس غزل، طغیان ترانه و کفش‌های مکاشفه او را که  انتشارات کتاب نیستان آنها را تجدید چاپ کرده است، برای مطالعه ضروری دانست.

مشاور گعده تأکید کرد حتماً زیاد مطالعه کنید و همزمان بنویسید، چرا که ذهن فاصله را احساس و به مرور قلم را خشک می‌کند، ولی اگر بنویسید این قلم رفته‌رفته تقویت می‌شود و این فاصله به کمترین حد خود می‎رسد.

دژاکام در جواب سؤالی درباره رابطه‌ی بین ساده‎نویسی و تنوع واژگانی گفت: منظور ما کلمات قلمبه سلمبه نیست، تأکید بر تنوع واژگانی در نوشتار به معنی متکلف نوشتن نیست و اتفاقاً متکلف نوشتن کار را خراب می‎کند.

استاد نویسندگی با برحذر داشتن اعضا از محاوره‎ای نوشتن، در ساده‌نویسی جلال آل احمد را بهترین نمونه معرفی کرد که از نظر استاد علی‌رغم اینکه به زبان و فرم کوچه و بازار نوشته ولی اصطلاحات را نشکسته، نوشته‎هایش محاوره‌ای نیست و در عین حال ساده و عمیق است.

عضو سابق شورای تیتر روزنامه کیهان در بخش پایانی گعده، خواندن شعر خوب را باعث افزایش ذوق بخصوص در تیتر زدن دانست و گفت: یکی از مهم‌ترین چیز‌هایی که باید رعایت شود، تیتر است. چه در یادداشت چه در خبر، چه مصاحبه و چه قالب‌های دیگر مثل سفرنامه. وی با صراحت: اگر بهترین مطلب را بنویسید، ولی تیتر ضعیف داشته باشد، خوانده نمی‎شود؛ و برعکس اگر تیتر جذاب زده شود، مطلب ضعیف هم خوانده می‌شود. دژاکام این‌گونه ادامه داد که می‌ارزد که یک ربع برای خبر ده دقیقه‌ای وقت بگذارید و تیتر خوب بزنید. اهمیت این موضوع تا جایی است که بعضی وقت‎ها شورای تیتر یک روزنامه، یک‌ونیم ساعت برای انتخاب تیتر، زمان صرف می‎کنند.

دژاکام نکته‌ی دوم بعد از انتخاب تیتر را دقت در بخش شروع مطالب عنوان کرد و گفت: شروع مطلب در خوانش مطلب مهم است. او گفت الگوی مقاله‎نویسی قدیمی مثل داستان‌های مادربزرگی بود که در آنها زمانی که به بخش اصلی داستان می‎رسیدیم مخاطب به خوابی عمیق فرو رفته بود اما در قصه‎نویسی جدید اصلاً مقدمه نداریم. از همان اول وارد بطن قصه می‌شویم؛ به تعبیری می‎شود گفت قصه‎ی خوب از وسط  ماجرا شروع می‎شود. قصه‌‎نویسِ خوب گره‎بازی می‎کند، یعنی در قصه گره می‌اندازد و دوباره باز می‎کند و این کار بارها در طول قصه تکرار می‌شود تا مخاطب را تا پایان، پای اثر نگه دارد.

مشاور گعده، قاعده‎ی مورد توجه بعد از شروع خوب را پردازش مناسب مطلب عنوان کرد و درباره اینکه چه کار کنیم که پردازش مطلب خوب باشد، تنوع و جذابیت در کلمات و در عین حال ساده‎نویسی در تحلیل را از نکات حائز اهمیت در پردازش خوب دانست و الگوهای مورد استفاده توسط افراد مختلف را در سه روش دسته‎بندی کرد:

الف: برخی‎ در تحلیل خود تمام اخبار را ارائه می‎دهند و بدون اینکه بگویند ماجرا از چه قرار است فقط به ارائه خبر‌های مختلف درباره آن موضوع اکتفا می‌کنند و در پایان می‎گویند: حال باید منتظر ماند و دید ماجرا چیست؛ این نوع نوشتن روش مناسبی برای اقناع مخاطب نیست.

ب: گروهی دیگر، فقط تحلیل ارائه می‎دهند و اشاره‎ای به منبع گفته‎های خود نمی‎کنند؛ در این مدل خواننده می‎گوید بر چه اساسی به این تحلیل اعتماد کنم یا به چه چیزی در این تحلیل استناد کنم؟

ج: روش سوم و درست‎تر این است که ابتدا خبرها را ذکر و بعد تحلیلمان را ارائه ‎کنیم؛ بعلاوه اینکه می‎توانیم چند فکت و داده اضافی هم بیاوریم.

آخرین بخش از یادداشت که دژاکام نکاتی در مورد آن بیان کرد بخش «پایان مطلب» بود. که از نگاه دژاکام نویسنده می‎تواند با یک ضرب المثل، شعر یا خاطره و ...آن را به یک پایان ماندگار تبدیل کند و این پایان هرچه ماندگارتر باشد یادداشت موفق‌تر خواهد بود.

مشاور گعده البته به تفاوت‎های یادداشت(مقاله) و سرمقاله با نوشته‎های مناسبتی هم گریزی زد و  گفت اولاً سرمقاله موضع نشریه و سایت است، دوم اینکه به قلم دبیر و سردبیر یا مدیرمسئول نوشته می‌شود. سرمقاله و یادداشت حتماً باید دارای موضع‎گیری باشد. در خبر حق موضع‎گیری نداریم اما در یادداشت و سرمقاله می‎خواهیم که له یا علیه کسی یا ماجرایی موضع‎گیری کنیم؛ همچنین موضع‎گیری باید درباره‌ی مسائل روز باشد. شرط دیگر اینکه این موضع‎گیری باید متناسب با روال آن نشریه باشد. یعنی اگر روال نشریه ورزشی است درباره موضوع روز ورزشی و اگر روال نشریه سیاسی است درباره موضوع  روز سیاسی موضع‎گیری بشود.

دژاکام این را هم گفت که کار خوبی که در سایت‌ها می‌شود لینک «مطالب مرتبط» را می‌آورند تا همه مطالب در حاشیه آن تحلیل یا خبر در دسترس مخاطب قرار بگیرد و این موضوع خود، ارزش افزوده‌‎ی جداگانه‎ای به یادداشت می‎دهد. همچنین به‎طور کلی چندرسانه‌ای شدن مطلب را پربیننده‎تر می‎کند و اگر از عکس و نقشه و... برای مستند‌سازی تمام یا بخشی از یادداشت استفاده کنید این کار تأثیرگذاری تحلیل را بالا می‎برد.

مشاور گعده یادداشت خوانی گفت: در هر چیزی اندازه‎ای داریم که باید رعایت کنیم. مثلاً محدودیت‌های تیتر و لید و... ولی برای یادداشت نمی‎توانیم اندازه بگوییم. در یادداشت اندازه نداریم اما یک نکته همیشه باید در ذهنمان باشد؛ «اندازه‌ی هر مطلبی رابطه‌ی معکوس با تعداد خوانندگان آن دارد». این بدان معنی نیست که حرفمان را ابتر نگه داریم، ولی هر چقدر مطلب طولانی‎تر باشد، تعداد خوانندگان آن کمتر خواهد بود. همچنین خودداری از تکرار در مطالب و «حرف اضافه موقوف» را به عنوان یک قانون باید در یاد داشته باشیم، مثلا در آخرین پاراگراف می‎نویسد «وی در پایان افزود»، «در پایانش» اضافه است.

دژاکام با اصرار بر ضرورت رعایت ویرایش متن، آن را در رغبت مخاطب برای خواندن و تمام کردن مطلب بسیار مهم توصیف کرد. وی با بیان خاطره‎ای از رهبر معظم انقلاب که خطاب به یکی از نویسندگان مطبوعات که به وی جایگاه «را» را تذکر داده و فرموده بودند: آقای فلانی در نوشته هایتان "را" را در جای نامناسبی به کار می‎برید، محل قرار گرفتن «را» باید در اولین جای ممکن در جمله باشد؛ به تأثیر درست‎نویسی بر روان خواندن متن اشاره کرد.

مشاور گعده گفت: در مقاله و یادداشت، ساده‎نویسی از زیبا نویسی بیشتر اهمیت دارد، هر بازخوانی یادداشت توسط خودتان  قبل از انتشار یک امتیاز مثبت و هر بازخوانیِ خواننده از مطلب شما بعد از انتشار یک امتیاز منفی به شماست، و این موضوع حاکی از ضرورت سلیس نوشتن، ویرایش دقیق و بازخوانی چند باره قبل از انتشار است.

دژاکام گفت تا حد ممکن از بکار بردن اصطلاحات تخصصی که عموم از معنی آنها اطلاعی ندارند باید اجتناب کرد ولی در صورت استفاده از چنین کلماتی باید این اصطلاحات تخصصی در متن معنی شود تا خواننده بداند منظور از فلان کلمه در کل متن چیست، همچنین بایستی کلمات تکراری را که نمی‎توان حذف کرد به صورت مترادف در جاهای مختلف متن استفاده کنیم. 

استاد خبرنگاری با بیان اینکه ما در یادداشت نباید و نمی‎توانیم آرزوهایمان را به عنوان تحلیل به خورد مخاطب بدهیم افزود: در یادداشت بایستی به سؤالات خواننده از موضوع و نه الزاماً به سؤالات خودمان پاسخ بدهیم و گرنه ارتباط ما با مخاطب و مصرف کننده‎ی مطلب قطع خواهد شد.

دژاکام با بیان این مثال که برخی اوقات می‎بینیم امروز رهبر انقلاب در موضوع خاصی صحبت می‎کنند و فردا اغلب ائمه‎ی جمعه آن را بی‎کم و کاست تکرار می‎کنند بی ‎آنکه نکته‎ای و تحلیلی بر آن اضافه کنند تأکید کرد: ما در یادداشت مجاز به چنین عملی نیستیم، بلکه یک یادداشت بایستی نگاه جدیدی به مخاطب بدهد، یک زاویه‎ی جدیدی از موضوع را برای او ارائه کند و اگر تکرار نگاه دیگران باشد کار مفیدی صورت نگرفته و این باعث دور شدن مخاطب می‎شود. البته باید دقت کنیم که مبتلا به ابتذال تحلیلی نشویم یعنی تحلیل‏‎مان سطحی و آبکی نباشد.

مشاور گعده یادداشت خوانی حوزویان، صداقت، صراحت و صمیمیت را سه رکن یک نوشته خوب عنوان کرد و ابراز داشت: یادداشت، زنده‎ترین و به‎روزترین قالب نوشتاری است و به همین جهت این امکان را دارد که مسائل فکری و فرهنگی و سیاسی را در این قالب بیان کنیم.

آخرین جمله‎ی دژاکام اما جمله‎ای نهیی بود که گفت: هیچ چیز مثل نوشتن  کلمات زائد، یک یادداشت را زشت نمی‎کند پس باید از به کار بردن هر نوع کلمه‎ی زائدی در متن خودداری کنیم./918/ز501/س

گزارشگر: محمد اصغری مرجانلو