حوزه و حضوری تاریخی در اندیشه رهبر معظم انقلاب (۱)

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، اگر نگاهی عمیق و تحلیلی به تاریخ حوزه داشته باشیم، در می‌یابیم که زمانی حوزه با «سنت» خو گرفت و از بدعتها و بدایع زمان دور شد. و این هم مزیت بود و هم از یک سو منقصت. مزیت از این جهت که روحانیت را از ابتلا به آفات زمانه مصون داشت و اخلاص، صفا، معنویت،تواضع، تهجد، معنویت و حاکمیت ارزشهای اخلاقی در روابط اجتماعی  و کنشگری دینی را در حوزه حفاظت کرد و آن را از آسیبهای زندگی مدرن نگاهداشت. در سایه همین مساله حوزه توانست در پرتو این ارزش ها هویت خویش را نگاهبانی کند و در موج فراگیر مدرنیسم خود را مصون بدارد و آن را به صورت مجموعه‌ایی متمایز و منحصر، حفظ کند.

اما از سوی دیگر این رخداد برای حوزه آفات فراوانی نیز داشت و دارد. حوزه را از ارتباط فعال با زمان دور ساخت؛ از زبان زمان دور و بیگانه شد چرا که بین آموخته ها و نقش اجتماعی او در تاریخی که حاضر در آن بود، تناسب نبود و خروجی اش چندان مخاطبی را همانند تاریخی که پشت سر گذاشته بود، مجذوب به خود نکرد. تولید کارها و انسانهای مشابه و تکراری معمول و متداول بود؛ از الگوهای فرسوده و کهنه ی آموزشی و پژوهشی، تبعیت داشت و در آن چرخ عمرها و فرصتها هدر رفت؛ از شناخت کید دشمنان غافل شد و در نتیجه حوزه و روحانیت تا مرز انهدام پیش رفت و خود را از حضور فعال در زمانه ای مهم و پیچ تاریخی و تمدنی ‌ای که پیش رو داشت، محروم کرد.

رهبر معظم انقلاب می فرمایند: «آن روزی که استعمار وارد این مملکت شد؛ آن روزی که شمشیر جای خودش را به تفنگ داد؛ آن روزی که روشهای پیچیده ی توطئه گرایانه ،سیاسی جای روشهای ساده ی قدیم را گرفت؛ آن روزی که روحانیت ما بیش از همیشه احتیاج بیشتری به هوشمندی دشمن شناسی حاضر یراق ،بودن کمربسته بودن زمان را شناختن نیاز زمان را دانستن و سینه را سپر کردن داشت؛ متأسفانه در مقطعی از زمان عقب ماند... وقتی که میرزای شیرازی آن فتوا را داد استعمار حساب کار خودش را .کرد روی حوزه های علمیه کار کردند تا هر چه که بتوانند حوزه های علمیه را از جریانات سیاسی و جاری دنیا برکنار بدارند.» (1)

 امام خمینی (ره)، در تاریخ حوزه ها، یک استثنای بزرگ بود. او موفق به ترکیب «سنت گرایی» و «اعتنای به زمان» شد. از یک سو نماد هزار ساله ی تاریخ حوزه های شیعی بود و نقش مرجعیت و فقاهت را بر دوش داشت و  از سوی دیگر، در توجه به رخدادهای زمان، عنایت تام داشت. لحظه ها را پیش از فرارسیدن آن شناخت و در زمانه ای که چاره ای جز پیروی از غرب و شرق برای حیات سیاسی باقی نمی گذاشت، متناسب با حضوری مناسب در زمان انقلاب بزرگ زمانه ی خویش را رهبری کرد و مسیری جدید و تمدنی را  به روی بشر نوین گشود.

امام خامنه ای با تاکید بر این حضور تاریخی امام (رحمه الله علیه) می فرمایند: «امام ما، همان کسی که امروز انگیزه ی انقلابی و روح انقلابی در دنیا، با نام او هیجان پیدا می‌کند. ... یک مدرس سطح عالی حوزه ی قم بود. البته در دل پاک و روشن ،او همه چیز و همه‌ی حقایق جاری آن روز، از لحاظ سیاسی روشن و آشکار بود؛ اما منتظر لحظه بود. فرق او و بعضیهای دیگر این بود که وقتی لحظه ی مناسب را دید، خودش را هدف کرد.» (2)

تركيب متد فقاهت و عنایت به سنت با توجه به حقایق زمان در دیدگاههای فقاهتی ایشان موج می زند و راهی که او به حوزه های علمیه نمایاند برخاسته از تحولات زمان در پرتو همان اصول فقاهتي مقبول و معتمد بود تا حوزه را از باتلاقی که قرن ها پیش کلیسا در تحولات رنسانس در آن غرق شد، نجات دهد و به دنیا نشان دهد که می توان خارج از چهارچوب لیبرالیسم مارکسیسم با معنویتی سیاسی زیست کرد.

رهبر معظم انقلاب می فرمایند:«قطعاً انتظار فقهی امام (ره)، از روز اولی که وارد ایران شدند تا روزی که وفات کردند، تفاوت زیادی پیدا کرده است. شما فتاوای ایشان را در مسأله ی غنا، مسأله ی مربوط به معادن و امثال آن، ملاحظه کنید ما در قضیه ی معادن - وقتی که در مجلس مطرح بود - به امام (ره) مراجعه کردیم ایشان بر اساس همان ظواهر فقهی حرفی زدند؛ ولی نظر ایشان در اواخر به کلی چیز دیگری شده بود، یعنی فوراً مبانی را با حقایق موجود انطباق دادند و بازشناسی کردند. درعین حال ایشان تا آخر عمر یکی از متعبدترین فقها بودند. جمود به ظواهر، مبنای فقهی ماست. ما به ظواهر کار داریم. در فقه، به قیاس و استحسان و تصورات اعتباری خودمان، اعتنا نمی کنیم؛ به لسانِ حدیث نگاه می‌کنیم. معیار و رابطه ی آن هم از طريق ظواهر است؛ ترجیح ظهور. ایشان کاملاً به این معنا پایبند بودند، یعنی هیچ جا نبود که ایشان از این معنا سر باز بزنند.» (3)

(1) بیانات در جمع فضلا و طلاب حوزه علمیه مشهد (11/6/1364)

(2) بیانات در دیدار با اعضای کنگره تبیین مبانی فقهی امام خمینی (ره) (7/12/1374)

(3) بیانات در جمع فضلا و طلاب حوزه علمیه مشهد (11/6/1364)