گزارشی از پنل تخصصی «حکمرانی اسلامی» کنگره اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای

به گزارش خبرنگار  گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، پنل تخصصی «حکمرانی اسلامی» به عنوان یکی از بخش‌های علمی کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) با حضور اساتید و محققان برجسته حوزه و دانشگاه در پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه‌السلام برگزار شد. این نشست با هدف واکاوی ابعاد نظری و کاربردی حکمرانی اسلامی از منظر رهبر معظم انقلاب سه محور اساسی «شایسته‌سالاری قرآنی»، «سنن الهی در تصمیم‌گیری» و «مردم‌سالاری دینی» را مورد بررسی قرار داد.

شایسته‌سالاری قرآنی؛ نسخه‌ای برای عدالت و کارآمدی

در آغاز نشست حجت‌الاسلام سید رضی سید‌نژاد با ارائه مقاله‌ای تحت عنوان «الگوی شایسته‌سالاری در حکمرانی اسلامی از منظر رهبر معظم انقلاب» تأکید کرد: برای تمامی دردهای فردی و اجتماعی بشر نسخه شفابخش قرآنی وجود دارد و نگاه رهبر معظم انقلاب به قرآن نگاهی راهبردی برای اداره جامعه اسلامی است.

وی گفت: شایسته‌سالاری یکی از اصول بنیادی حکمرانی اسلامی است که در اندیشه امام خامنه‌ای ترکیبی هماهنگ از تخصص و تعهد به شمار می‌آید. شایسته‌سالاری موجب افزایش کارایی، عدالت و سرمایه اجتماعی در نظام اسلامی می‌شود و با جذب نیروهای متخصص و متعهد، از فرار نخبگان جلوگیری می‌کند.

این استاد حوزه پنج مبنای اصلی شایسته‌سالاری در حکمرانی اسلامی را «قرآن»، «سنت و سیره معصومان علیهم‌السلام»، «عقل»، «فطرت انسانی» و «کرامت اسلامی» عنوان کرد و افزود: رهبر معظم انقلاب شایستگی را در منظومه‌ای سه‌بعدی شامل صلاحیت علمی، تقوای عملی و انقلابی‌گری تعریف می‌کنند و این سه مؤلفه، معیار گزینش مدیران در نظام اسلامی است.

حجت‌الاسلام سید‌نژاد با تأکید بر اینکه تخصص‌گرایی در نگاه رهبری، تکلیف دینی است نه صرفاً یک ضرورت فنی، گفت: قرآن و سیره پیامبران الهی نشان می‌دهد که بهره‌گیری از اهل دانش و تجربه شرط تحقق حکمرانی صالح است. بر همین اساس رهبر معظم انقلاب تخصص را امری دینی و تعهد را رکن کارآمدی در مدیریت اسلامی می‌دانند.

وی همچنین با اشاره به جایگاه اخلاق در حکمرانی تأکید کرد: در اندیشه امام خامنه‌ای اخلاق و تقوا سازه‌ای نهادی است نه صرفاً فضیلتی فردی. اخلاق در حکمرانی اسلامی، ضامن عدالت، شفافیت و سلامت تصمیم‌گیری‌هاست و اگر در ساختار مدیریت نهادینه شود موجب پویایی و اعتماد عمومی خواهد بود.

این پژوهشگر حوزه در پایان سخنان خود تصریح کرد: اجرای الگوی شایسته‌سالاری اسلامی زمینه تحقق عدالت، افزایش کارآمدی و ارتقای سرمایه انسانی را فراهم می‌سازد و جمهوری اسلامی را به الگویی قابل اتکا در سطح جهان تبدیل می‌کند.

سنن الهی؛ مبنای عقلانیت و تصمیم‌گیری در حکمرانی اسلامی

در ادامه این نشست دکتر حامد کهوند عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه‌السلام در مقاله‌ای با عنوان «دلالت‌پژوهی سنن الهی و حکمرانی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای» به بررسی نقش معرفتی و کاربردی سنن الهی در تصمیم‌گیری و مدیریت اسلامی پرداخت.

وی با بیان اینکه دانش سنن الهی یکی از ظرفیت‌های مغفول در علوم قرآنی است، گفت: این دانش می‌تواند در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به عنوان مبنای نظری و عملی مورد استفاده قرار گیرد. سیره امام خامنه‌ای در کاربست سنن الهی در تصمیم‌سازی‌های کلان، نمونه‌ای روشن از حکمرانی مبتنی بر ایمان و عقلانیت الهی است.

کهوند با تأکید بر اینکه تصمیم‌گیری جوهره حکمرانی است، اظهار داشت: نظریه‌های رایج تصمیم‌گیری در غرب بر مبانی انسان‌محور و نسبی‌گرایانه استوارند در حالی که در نگاه توحیدی، تصمیم‌گیری باید بر پایه شناخت سنت‌های الهی و نظامات قطعی خداوند در عالم انجام شود.

وی افزود: ایمان به سنن الهی مدیران را از محدود شدن در عوامل محسوس و مادی بازمی‌دارد و آنان را در برابر بحران‌ها به ثبات، امید و اطمینان می‌رساند. یکی از خطاهای بزرگ محاسباتی در مدیریت نادیده گرفتن همین سنت‌های الهی است که در قرآن بارها به آن اشاره شده است.

کهوند با اشاره به سه شاخص «ایمان‌گرایی، شریعت‌گرایی و فضیلت‌گرایی» در اندیشه امام خامنه‌ای گفت: این سه عنصر ستون‌های معنویت در تصمیم‌گیری اسلامی‌اند و اگر در کنار روش‌های عقلانی و علمی قرار گیرند حکمرانی اسلامی را از درون تقویت می‌کنند.

وی در جمع‌بندی سخنان خود تأکید کرد: ادغام باور به سنن الهی با رویکردهای علمی و عقلانی، نظام تصمیم‌گیری اسلامی را کارآمدتر می‌سازد و از بروز تصمیمات احساسی یا غیرالهی جلوگیری می‌کند. این ترکیب موجب ارتقای عدالت، انسجام اجتماعی و اعتماد عمومی در جامعه می‌شود.

مردم‌سالاری دینی؛ قرائتی اصیل از حکمرانی اسلامی

سومین سخنران این نشست دکتر مهدی سعیدی، با ارائه مقاله‌ای با عنوان «مولفه‌های سازنده الگوی مردم‌سالاری دینی در نگرش آیت‌الله خامنه‌ای» به تبیین تفاوت مردم‌سالاری دینی با دموکراسی غربی پرداخت و گفت: مردم‌سالاری دینی نه اقتباس از غرب است و نه ترکیبی التقاطی از دین و دموکراسی، بلکه برآمده از ذات دین و وحی است.

وی اظهار داشت: در نگاه رهبر معظم انقلاب مردم‌سالاری دینی دو چیز نیست؛ یعنی ما دموکراسی را از غرب بگیریم و به دین بیفزاییم بلکه خود مردم‌سالاری جزئی از حقیقت دین است و مشروعیت و مشارکت در این الگو مستقیماً از قرآن و سنت استخراج می‌شود.

سعیدی با اشاره به دو رکن اصلی مردم‌سالاری دینی، «مشروعیت الهی» و «مشارکت مردمی»، گفت: نظام اسلامی از جانب خدا مشروعیت دارد اما بدون حضور مردم پابرجا نخواهد ماند. این پیوند میان ولایت الهی و اراده مردم، اساس الگوی حکمرانی در اندیشه امام خامنه‌ای است.

وی افزود: در این الگو مردم تنها رأی‌دهندگان نیستند بلکه بازیگران فعال تحقق عدالت و پیشرفت‌اند. مشارکت آگاهانه مردم در اداره جامعه، جلوه تحقق اراده الهی در سطح اجتماعی است.

سعیدی با اشاره به نقد دموکراسی غربی تصریح کرد: دموکراسی غربی در ظاهر بر رأی مردم استوار است اما در عمل به ابزاری در دست سرمایه‌داران و گروه‌های ذی‌نفوذ تبدیل شده است. در مقابل مردم‌سالاری دینی با تکیه بر ایمان، تقوا و آگاهی، مسیر مشارکت را در چارچوب الهی معنا می‌کند.

سعیدی افزود: معیارهای قرآنی در حکمرانی از جمله عدالت، شورا، نصیحت متقابل و امر به معروف، پایه‌های مردم‌سالاری دینی را تشکیل می‌دهند و رهبر معظم انقلاب همواره بر ضرورت رعایت مرزهای شرع و نظارت دینی در تصمیم‌گیری‌ها تأکید دارند.

وی با اشاره به سیره نظری و عملی رهبر معظم انقلاب در طول چهار دهه گذشته گفت: ایشان بارها تصریح کرده‌اند که «مردم‌سالاری دینی عین اسلام است» نه افزوده‌ای بر آن. این نگاه، الگوی جمهوری اسلامی را به نظامی متمایز از ساختارهای سکولار تبدیل کرده است.

سعیدی در پایان خاطرنشان کرد: مردم‌سالاری دینی قرائتی روزآمد و تمدن‌ساز از قرآن و سنت است که توانایی پاسخ‌گویی به نیازهای حکمرانی در عصر جدید را دارد و می‌تواند الگوی بدیل و الهام‌بخش برای جوامع اسلامی در جهان معاصر باشد.

پنل تخصصی «حکمرانی اسلامی» در کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای، فرصتی علمی و اندیشه‌ورزانه برای تبیین مؤلفه‌های حکمرانی قرآنی از نگاه رهبر معظم انقلاب بود. در این نشست سه محور «شایسته‌سالاری»، «سنن الهی در تصمیم‌گیری» و «مردم‌سالاری دینی» به عنوان اضلاع مثلث حکمرانی اسلامی مطرح شد؛ الگویی که با تکیه بر عقلانیت، عدالت و معنویت می‌تواند مسیر تمدن نوین اسلامی را روشن سازد.