قساوت قلب از دیدگاه قرآن و سنت

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «قساوت قلب از دیدگاه قرآن و سنت(ماهیت، عوامل و آثار)» پژوهشی از «طیبه دهقانپور فراشاه» به بررسی رذیله اخلاقی قساوت قلب از دیدگاه قرآن و سنت اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

موضوع تحقیق، قساوت قلب از دیدگاه قرآن و سنت (ماهیت، عوامل و آثار) می‌باشد. اهدافی که در این تحقیق دنبال شد عبارتنداز: آگاهی و شناخت نسبت به موجبات قساوت قلب در انسان و نیز یافتن راه­های مناسب جهت درمان این رذیله اخلاقی و اصلاح و تغییر درست رفتار مبتنی بر اصلاح و تغییر حالات قلبی. با توجه به موضوع تحقیق و اهداف آن، بحث و بررسی پیرامون موضوع با «مفهوم شناسی» قلب در لغت و قرآن و چیستی آن در قرآن و طریق شناخت حقیقت آن و سپس بررسی ماهیت، مراتب، موجبات و راه‌های درمان قساوت قلب از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته شد. در این راستا به بهره برداری از کتب و متون و اطلاعات ثبت شده به روش کتابخانه‌ای پرداخته شد و در کنار آن از مشاوره و پرسش و پاسخ با اساتید مربوطه استفاده گردید. پس از بررسی آیات و روایات مرتبط با موضوع، این نتایج به دست آمده است: «قلب» به عنوان حقیقت انسان که درک کننده، دانا و آگاه است فرمانده وجودی و کنترل کننده اعضاء و جوارح و بالطبع اعمال و رفتار آدمی و مرکز هدایت و رشد و کمال و سلم و سلامت اوست؛ لذا با حفظ شئون فطری و ذاتی و صحت بینش‌ها و گرایش‌ها زمینه برای نفوذ و بروز رذایل اخلاقی از جمله قساوت قلب مسدود و در صورت بروز هرگونه آفت در قلب، با آگاهی و شناخت و اتخاذ راه درست، درمان خواهد شد. همچنین قساوت قلب در آخرالزمان به دلیل وجود فاصله زمانی میان مردم و امام عصر (عج) یکی از مسایل مهمی است که جهت ظهور و رؤیت امام عصر (عج) حتماً باید مورد شناخت و معالجه قرار گیرد.

علت انتخاب موضوع و اهمیت و فایده آن:

از جمله اموری که در مسأله هدایت و تعلیم و تربیت انسانی نقش دارد «معرفت و ادراک و حالات و احساسات و عواطف» است. قلب به عنوان فرمانده وجودی و کنترل کننده رفتار آدمی، مرکز هدایت و رشد اوست. زمانی که این مسایل از قلب انسان گرفته شود راه ورود فضایل مسدود، زمینه انحراف و موجبات عدم رشد و هدایت محقق خواهد شد و این همان چیزی است که تعبیر به قساوت قلب شده است. همچنین قساوت قلب به عنوان رذیله‌ای که مورد ابتلای برخی از مردم جامعه واقع شده، از جمله دلایلی است که موجب انتخاب موضوع گشته است.

مراتب قساوت:

1- لذت نبردن از مناجات: اولین مرتبه قساوت را می‌توان وقتی دانست که انسان از عبادت و مناجات با خدا لذت نمی‌برد، حال فرقی نمی‌کند عبادت بدنی باشد مثل نماز و روزه یا عبادت مالی باشد مثل انفاق و صدقه.

2- سنگینی عبادت: دومین مرتبه قساوت زمانی است که نماز و عبادت و حضور در مساجد و مجالس وعظ و نصیحت، در نظر انسان سنگین و خسته کننده باشد و یک نوع حالت تنفر از ذکر خدا و اولیاء خدا در دلش پیدا شود.

3- بی تفاوتی در برابر گناه: سومین مرتبه قساوت وقتی است که اگر گناهی از دیگری ببیند نسبت به آن بی تفاوت باشد و دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر را فراموش کند و به آن عمل نکند.

4- تکذیب آیات خدا: مرتبه چهارم از قساوت قلب آنجاست که دل انسان در اثر گناهان زیاد و غوطه‌ور شدن در آن و لجاجت‌های پی در پی در برابر حق به جایی برسد که آیات الهی را تکذیب می‌کند و دیگر هیچ وعظ و اندرزی در او موثر نیست.

موجبات قساوت قلب از نگاه ایات و روایات:

1- موضع گیری در برابر انبیاء

2- شقاوت

3- جدایی و دوری از مکتب وحی

4- عصبیت

5- یمان شکنی باخدا

6- زیاده گویی

7- نفاق

8- غنا و موسیقی

9- غفلت از یاد خدا

10- پرخوری و شکم‌بارگی

11- اصرار بر گناه

12- طول امل

13- کثرت مال و ثروت فراوان

14- پرخوابی

15- خفق النعال: و آن عبارت است از صدای پای مریدان که از پی مراد خود حرکت می‌کنند.

آثار قساوت قلب:

قساوت نیز همچون دیگر اعمال، آثاری از خود به جا می‌گذارد که در بیشتر مسایل غیر قابل جبران است و باطن آدمی را به نابودی و فساد می‌کشاند و برونش را به انسانی جنایت پیشه تبدیل می‌کند.

1- فراموشی عظمت پروردگار و عبرت نگرفتن.

2- خالی شدن قلب از محبت اولیاءالله: باید دانست که اجتماع ضدین محال است، از جمله چیزهایی که در عالم محال است و نمی‌شود وجود پیدا کند، اجتماع ضدین است؛ لذا قلوب قاسی که دایم با حق در ستیزند با مصادیق واقعی حق نیز انس و الفتی ندارند و اگر هم در اوایل حیاتشان موهبتی نسبت به اولیاء الهی داشتند به تدریج با سخت شدن قلب جایی برای محبت و عشق نسبت به آنان نمی‌ماند.

3- بی باکی از خدا:قلب قاسی از آن جا که در مقابل حق خشوع و تأثر و انعطاف ندارد از زی عبودیت خارج است، در نتیجه از مناهی الهی متأثر نمی‌شود و با بی باکی مرتکب گناه و فسق می‌شود و به همین مناسبت در آیه شریفه در ردیف جمله «فقست قلوبهم» (جمله) «و کثیر منهم فاسقون» (حدید آیه 16) آورده است.

4- تزیین معاصی توسط شیطان: این تزیین شیطانی از طرق مختلفی صورت می‌گیرد؛ گاه از طریق آرزوهای دور و دراز یا پندهای باطل و گاه از طریق وسوسه لذات زودگذر و شیرینی‌های ظاهری که در بعضی از گناهان وجود دارد.

5- تضرع نکردن به درگاه خدا هنگام ابتلاء.

6- تحریف دین: خداوند در آیه 13 مائده به دنبال مسأله قساوت قلب می‌فرماید: «یحرفون الکلم عن مواضعه» نتیجه این شد که برگشتند و دست به تحریف کلام خدا زدند.

7- لذت نبردن از عبادت

8- حق ناپذیری و دوری از حقایق

9- بی تفاوتی نسبت به ارزش‌ها و مناظر رقت آور

10- کوری چشم دل

11- مستجاب نشدن دعا

12- خشک شدن اشک‌ها

13- زیاده خواهی

درمان قساوت قلب:

بر هر انسان عاقل و دین‌داری لازم است که سری به دل خود بزند و اگر در آن از بیماری و انحراف از فطرت اولیه چیزی دید فوراً در مقام معالجه آن برآید، و اما در انجام اموری که در روایات به طور خاص به عنوان درمان قساوت و دست‌یابی به لطافت و رقت قلب ذکر شده است، می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1- پرهیز از غفلت و ذکر پروردگار

2- محبت به اولیای الهی

3- قرائت قرآن

4- حکمت

5- یاد مرگ

6- اقرار به گناه

7- حج

8- یتیم نوازی

شایان ذکر است، پایان‌نامه «قساوت قلب از دیدگاه قرآن و سنت (ماهیت، عوامل و آثار)» پژوهش پایانی «خانم طیبه دهقانپور فراشاه»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه باقرالعلوم قم است که در پاییز 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام فقیهی» و استاد مشاور آن «خانم نوری» است. /9193/پ201/ن