هنر و رسانه ما در عرضه مهدویت مبتلا به تعطیلی تاریخی است!

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان، سید رضی موسوی گیلانی، دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب به مناسبت فرا رسیدن ۲۰ فروردین ماه، سالروز شهادت سید شهیدان اهل قلم شهید مرتضی آوینی که روز «هنر انقلاب اسلامی» نام گرفته است، در رابطه با جایگاه «هنر» در مباحث مهدوی اظهار کرد: برای بررسی این موضوع ابتدا باید هنر و رسانه را از هم تفکیک کرد. به جهت اهمیتی که هر دو مقوله دارا هستند. «هنر» برآیندی از احساس، عواطف و تخیل بشر است؛ ما چیزی را که دوست داریم و به آن فکر می کنیم، در اثر هنری مان نمود پیدا می کند.

وی ادامه داد: بنابراین، طبیعی است که اگر مسلمانان علقه ای به مفهومی داشته باشند - از جمله منجی و امام مهدی (ع) و...-  این فکر وقتی از کانال احساس، عواطف و تخیل آنها می گذرد در اثر هنری آنها نیز ظهور پیدا می کند. حالا این اثر هنری می تواند هنرهای تجسمی، نمایشی، ادبی و یا موسیقیایی باشد.

مولف مهدوی تصریح کرد: مسلمانان وقتی این فکر و اعتقاد به مصلح را داشته باشند و از احساس، تخیل و عواطف نیز برخوردار باشند، طبیعی است که خلق آثار در حوزه مهدویت شکل می گیرد و من تصور نمی کنم حتی گاهی این خلق اثر آگاهانه و ارادی باشد بلکه گاه ناهوشیارانه است.

بهترین آثار هنری، آثار آیینی هستند

موسوی گیلانی ادامه داد: اگر کسی مانند محتشم کاشانی برای امام حسین (ع) شعر می سراید یا استاد فرشچیان تابلوی عصر عاشورا را به تصویر می کشد، این آثار برآیندی از آن فکر و اعتقادی است که آن هنرمند دارد و این اعتقاد در حس و خیال او ورود پیدا می کند. به عبارت دیگر مسلمانان اگر در ابتدا فکر و اعتقاد خود را تصحیح کنند و رقت و شفافیت در احساس نیز داشته باشند قطعا باید آثار ماندگاری در فرهنگ ما شکل بگیرد. کما اینکه اگر دقت کنیم ما در برخی مفاهیم، مانند واقعه کربلا و ... جدی ترین و بیشترین میزان خلق آثار هنری را داریم.

سردبیر مجلات و نشریات مهدوی عربی و انگلیسی زبان در ادامه بیان کرد: بهترین آثار هنری از این دست است نه یک اثر سفارشی. تا زمانی که کسی خود، عُلقه و علاقه و این فکر و اعتقاد را نداشته باشد و فقط یک کار سفارشی ارایه کند، قطعا آن کار ظرافتی را که کار یک فرد معتقد داراست، نخواهد داشت. اگر تاریخ تمدن و تاریخ هنر را بررسی کنیم می بینیم که بهترین کارها، آثاری بوده اند که افراد آفریننده ی آن یک دلباختگی ای نسبت به یک مفهوم داشته اند.

دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب تاکید کرد: کسی می تواند «مجسمه بودا» را در دل کوه قلم زنی کند که به «بودا» اعتقاد داشته باشد و قطعا این کار یک کار آیینی است. به همین جهت برخی معتقدند بهترین آثاری که در یک فرهنگ شکل می گیرد آثار آیینی است. یعنی آثاری که متعلق به یک امر مقدس باشد.

هنوز زلف هنر با زلف برخی مفاهیم آیینی گره نخورده است

وی در بخش دیگری از سخنان خود به مسئله به روز نبودن مسلمانان در حوزه هنر آئینی اشاره کرد و افزود:  به نظر می رسد مسلمانان هنوز در این حوزه خلاء دارند. هنوز نگاه ما به منجی یک نگاه اسطوره ای است و هنوز باور نکرده ایم که امامی هست در میان ما زندگی پنهانی دارد، در میان ماست و ما فقط ما او را نمی بینیم.

موسوی گیلانی با بیان اینکه ما در بسیاری از عرصه های هنر شاهد خلاءهایی هستیم و این یک مشکل است، تاکید کرد: می بینیم که در عرصه هنرهای نمایشی کارهایی که مسیحیان در رابطه با حضرت مسیح(ع) و یا یهودیان درباره یهود انجام داده اند، اما متاسفانه ما درباره امام عصر (عج) یا دیگر پیشوایان دینی خود انجام نداده ایم یا حداقل در حجم کارهای آنها نبوده است.

این فعال مهدوی ادامه داد: امروزه هنر یک امر پرکاربرد است و مانند گذشته نیست که یک کار فانتزی و صرفا متعلق به شاهان و شاهزادگان باشد. همه ما روزانه چند ساعت از وقت خودرا را پای رسانه های بصری هستیم، مطالبات هنری داریم و... اما با این وجود هنوز زلف هنر با زلف برخی مفاهیم آیینی در فرهنگ ما گره نخورده است. البته در حوزه ادبیات می توان ادعا کرد وضعیت بهتری داریم.

دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب در رابطه با فعالیت های مهدوی در حوزه های مختلف هنری گفت: اگر در یک تقسیم بندی، هنر را به 4 حوزه هنرهای ادبی، تجسمی، نمایشی و موسیقیایی تقسیم کنیم شاید بتوان گفت در عرصه ادبیات کارهای خوبی داریم. البته آن هم تنها در بخشی از ادبیات. چنانکه ما در ادبیات نمایشی و رمان کار قابل توجهی نداریم و این خلاء همچنان باقی است. اما رُمان های خوب و رمان نویس های خوب (آن هم تک و توک) داشته ایم.

هزاران سایت در دنیا درباره منجی مطلب عرضه می کنند

موسوی ابراز کرد: در مجموع شاید در ادبیات (به مفهوم شعر و نثر و امثال آن) می توان گفت وضعیت بهتری نسبت به هنرهای تجسمی، موسیقیایی و هنرهای نمایشی وجود دارد. اما هنوز فاصله زیادی با نقطه مطلوب داریم. جدی ترین کارهایی که سایر ادیان الهی، درباره قدّیسان خود انجام داده اند، در میان ما مسلمانان کمتر دیده می شود و فاصله زیادی در این رابطه با آنها داریم.

وی در ادامه به علت تفکیک هنر و رسانه از هم، در این مقوله اشاره کرد و افزود: اینکه گفتیم رسانه و هنر را باید از هم تفکیک کرد به این دلیل است که «رسانه» یا «صنعت رسانه» از ابزارهای مختلف برای یک هدف معین استفاده می کند مانند کامپیوتر، آثار مکتوب (روزنامه یا کتاب) و یا رسانه های دیجیتال و... ! تفاوت رسانه با هنر در این است که رسانه وسیله ای است که در آن از هنر نیز استفاده می شود اما خود، بیشتر یک تکنیک است.

مولف و محقق مهدوی تصریح کرد: از سال 1970 به بعد را «عصر رسانه» می نامند و اصولا منظور از دوران «پسامدرن» زمانی است که رسانه وارد زندگی بشر می شود. زمانی که حجم آگاهی، انتقال آگاهی، ارتباط سهل مردم با هم، قابل مقایسه با پیش از آن نیست. امروز  مانند گذشته نیست که یک کتاب نوشته و 30 سال بعد ترجمه شود. کتابی که دیروز در اروپا نوشته شده را ما امروز می توانیم در ایران داشته باشیم.

وی در ادامه بیان کرد: یکی از موسسات مهدوی پروژه ای تحقیقاتی انجام می داد که طی آن تمام سایت هایی را که در رابطه با منجی در ادیان مختلف مطالبی منتشر می کردند، رصد می شد. این پروژه متوقف شد چرا که به این نتیجه رسیدند که هزاران سایت درباره این مسئله مطلب منتشر می کنند. بنابراین رسانه یک فرصت خوب و متاعی است که در بازار اعتقادات، هر کس می تواند اعتقادات خود را با آن و در آن ارایه دهد. به عبارت دیگر، رسانه مانند یک بازار، یک اکسپو و نمایشگاه است که هر کس اعتقاد و کالای خود را در معرض دید می گذارد و مردم کالای شیک تر و مرغوب تر را می خرند.

ما حتی یک کار قوی درباره مهدویت در حوزه سینما نداریم 

موسوی گیلانی تاکید کرد: به تعبیر برخی از فیلسوفان این عصر، عصر اثبات نیست، بلکه عصر عرضه است. شما هرچه که دارید می توانید در این نمایشگاه عرضه کنید. چنین به نظر می رسد که امروز رسانه با تمام ضعف ها و تهدیدهایی که برای جوامع مسلمان و شرقی دارد، اما فرصت خوبی است برای اینکه هر کس هر متاعی که دارد عرضه کند و مشتری آن نیز وجود دارد.

سردبیر مجلات مهدوی عربی و انگلیسی زبان در ادامه بیان کرد: امروز دیگر «زمان مند بودن» و «مکان مند بودن» معنایی ندارد. شما می توانید در هر مکان و هر زمانی باشید و کالای فرهنگی خود را از طریق رسانه، دریافت یا ارسال کنید. اما آنچه جای تأسف دارد این است که مسلمانان در این رابطه هنوز نسبت به دیگر ادیان عقب هستند. چنان که کارهای خوبی در حوزه رسانه درباره مهدویت نداریم.

وی یادآور شد: هدف ما در اینجا «انتقاد» نیست بلکه به دنبال آن هستیم که موقعیت واقعی خود را بررسی کنیم. این یک واقعیت است که چه در حوزه هنر و چه در حوزه رسانه ما بسیار عقب هستیم. امروز یک جوان شاید کتاب نخواند، اما فیلمی که به عنوان مثال «آقای گیبسون» در سال گذشته ساخت شاید یک میلیارد نفر ببینند. فیلمی با یک سوژه کاملا تحت تاثیر ادبیات انگلیسی. یا فیلم «آخرالزمان» این فیلمساز را شاید میلیون ها نفر دیده باشند. اما ما حتی یک کار قوی در حوزه مهدویت در سینما نداریم.

مسلمانان در تعطیلات تاریخی به سر می برند

دانشیار دانشگاه فرق و مذاهب با بیان اینکه گویا مسلمانان در تعطیلات تاریخی به سر می برند و نسبت به زمان خود عقب هستند، تصریح کرد: امروز برخی از دوستان، بسیار ذوق می کنند که درباره امام زمان (ع) کتاب نوشته اند. در حالی که تیراژ یک کتاب اگر بسیار مورد استقبال واقع شود 5 هزار نسخه در ایران است، اما وقتی یک خواننده ایرانی درباره امام زمان (عج) ترانه ای می خواند یک میلیون بار دانلود می شود. همین خواننده شعر امام زمان(عج) (به عنوان مثال) می تواند 500 هزار نفر فالور (پیگیر و طرفدار) در فضای مجازی داشته باشد. 

موسوی گیلانی گفت: آیا بهتر نیست به این واقعیت ها توجه داشته باشیم؟ ما ادعا نمی کنیم که افراد معتقد نداریم. بلکه حرف این است که ما از جهت تکنیکال عقب تر از زمان هستیم. امام صادق (ع) می فرمایند: «کسی که زمانه خود را بشناسد سختی ها به او هجوم نمی برد» ما باید بدانیم هر دوره ای اقتضائات و ابزاری دارد و باید از آن ابزار استفاده کرد.

این محقق و مولف مهدوی خاطرنشان کرد: در دهه 50 که هنوز آثار دیجیتال و ... وارد بازار نشده بود بزرگترین سرمایه گذارها یهودیانی بودند که می دانستند 20 سال دیگر می توانند از این ابزار بهره برداری کنند. امروز رسانه در دست هر کس باشد می تواند فرهنگ را نیز بسازد. خودشیفته نباشیم و اعتراف کنیم که ما از زمانه خود عقب هستیم. جنس هنر و رسانه را نمی شناسیم و به همین جهت کارهای خوب هم تولید نمی کنیم، اگر خوب بودیم باید تولید می کردیم، این یک واقعیت است که ما در حوزه هنر و رسانه درباره مهدویت وضعیت خوبی نداریم./1325//102/خ