یک قانون «اساسی» و «معطل مانده»

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، بسیاری از بندهای و اصل‌های قانون اساسی از ابتدای انقلاب اسلامی یا مسکوت مانده و یا دیر اجرا شده و یا در اجرا با نقص همراه بوده یا اصلا به آن توجهی نشده است و اگر توجهی بوده شاید از روی ناچاری و تحت تاثیر افکار عمومی، جناح‌ها، گروه‌ها، ارگان‌ها، سازمان‌ها و نهادها بوده است؛ لذا هنوز فاصله زیادی با آرمان‌های اسلامی، قانونی و انقلابی داریم، فاصله‌ای که شاید می‌تواند گفت در بعضی جاها باید از اعداد نجومی استفاده کرد.

 مقام معظم‌ رهبری در دیدار با سران قوه قضائیه نکاتی را مطرح کردند که جای پرداختن بیشتر از سوی رسانه‌ها است، به نظر می رسد فصل فصل سخنان اخیر رهبر انقلاب باید روی کاغذها، سایت‌ها و سخنرانی‌ها بررسی می‌شود تا کاربردی و عملیاتی شدن آن از سوی مسؤولان احساس شود.

مقام‌ معظم‌ رهبری در دیدار روز گذشته خود که با سران قوه قضائیه داشتند به «حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر» اشاره و تاکید کردند: «برخی مکرراً می‌گویند بعضی اصول قانون اساسی معطل مانده است، اما گویا آن‌ها، اصل هشتم قانون اساسی را که مربوط به امر به معروف و نهی از منکر است، جزء اصول قانون اساسی نمی‌دانند و به این امر واجب توجه نمی‌کنند.»

بی شک این تذکرات حاصل کم کاری ها از سوی مدیران مربوطه است، متأسفانه در جامعه ایران هر فردی که می‌خواهد به نوعی کار خود را توجیه کند به زبان از قانون اساسی، بیانات امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری دم می زند و هر جایی که این موارد برخلاف عملکردش است یا منکر آنها می‌شود یا بعضاً دلیل‌تراشی و درصدد توجیه آن است که البته بحث ما این موارد نیست و صرفاً تذکری در این نوشتار بود.

سوال اینجاست‌ که چرا برخی بر اصولی توجه دارند که به سود خودشان است و کار تا آنجا باید پیش برود که مقام معظم رهبری از این لفظ استفاده کند که «برخی مکرراً می‌گویند بعضی از اصول قانون اساسی معطل مانده» خب درست می‌گویند و همان‌طور که در ابتدا متذکر شدیم، هنوز فاصله زیادی با بسیاری از آرمان‌ها، اصول قانون اساسی و معیارهای انقلاب‌اسلامی داریم و باید گفت اصل هشتم قانون اساسی نیز یکی از اصولی است که معطل مانده است و آن را می‌توان اصل زیربنایی یاد کرد چرا که اگر امر به معروف و نهی از منکر به شکل اخلاقی، قانونی، حساب شده و با برنامه به اجرا در بیاید، بسیاری از مشکلات جامعه امروزی را نخواهیم داشت.

به یقین می‌توان گفت با امر به معروف و نهی از منکر بسیاری از هزینه‌های مادی در داخل و خارج از کشور برای ملت ایران کاسته می‌شود، ظرفیت افراد بالا می‌رود و نقد و انتقاد منطقی و بجا می‌شود، کینه در دل به وجود نمی‌آورد و وقتی کینه نبود، افراد با حب و بغض با مسائل برخورد نمی‌کنند.؛ از این رو این نسخه خوبی هم برای عموم مردم است و هم برای همه مسئولان که راهگشای بسیاری از مشکلات کلان کشور است.

امر به معروف نوعی قدرت نرم

به نظر می رسد هر چه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه افزایش یابد، قدرت نرم جمهوری‌اسلامی ایران بیشتر می‌شود و اثر بخشی آن گسترده‌تر. این امر اتفاق نمی‌افتد مگر شفافیت قانون، احترام و رعایت به حقوق دیگران و مهمتر از همه اینکه مسئولان با عملکرد خود در رسانه‌ها خبرساز نشوند.

تأثیر پرخاشگری بالادستی‌ها بر فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر

تصور کنید که پرخاشگری برخی مسئولان در جامعه همراه با بددهنی و یا حرکاتی باشد که دور از شأن باشد، مطمئناً تأثیر امر به معروف و نهی از منکر نه تنها از بین می‌رود؛ بلکه نوعی بی‌اخلاقی در جامعه آن هم در سطح وسیع به بار خواهد آورد.

امر به معروف یک طرفه نیست

باید دانست که امر به معروف یکطرفه نیست و سازوکارها در نهادهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، دولتی و غیردولتی باید به گونه‌ای ترتیب داده شوند که اولاً نظارت بر این نهادها عمومی‌تر شود و دوم اینکه ظرفیت پاسخگویی سازمانی و فردی در جامعه گسترش یابد.

تأثیر امر به معروف با خوشرویی

باید پذیرفت که امربه معروف و نهی از منکر در عمل تأثیر بیشتری نسبت به گفتار و لفظ دارد و خوشرویی بسیار حائز اهمیت است. به فرض مثال تصور کنید که فردی می‌خواهد فرد خاطی را از منکر دور کند، اگر آن فرد نهی‌کننده کار خود را با توهین و یا به صورت خشن بروز دهد نتیجه عکس می‌دهدو یا اگر کار نهی شده صورت نگیرید حداقل اثرش رنجش و یا بعضاً موضع‌گیری فرد خاطی است. این یعنی یک پله بالا رفتن و دو پله پایین آمدن. اما اگر امر به معروف با خوشرویی باشد، مسلماً نتیجه مثبت می‌شود. قرآن کریم در سوره آل‌عمران آیه 159 درباره پیامبر می‌فرماید: «از رحمت‌های خداوند نسبت به تو این است که تو را مهربان و خوش خوی گردانید. که اگر تندخو و سخت دل بودی، مردم از گرد تو پراکنده می شدند.»

توهین در امر به معروف ممنوع است

در قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر در ماده 6 آمده است: هيچ شخص يا گروهي حق ندارد به عنوان امر به معروف و نهي از منكر به اعمال مجرمانه از قبيل توهين، افتراء، ضرب، جرح و قتل مبادرت نمايد. مرتكب طبق قانون مجازات اسلامي، مجازات مي‌شود.

امر به معروف را با تجسس اشتباه نگیریم

باید در نظر داشت که امر به معروف و نهی از منکر را با تجسس اشتباه نگیریم و حریم خصوصی را رعایت کنیم. بسیاری از افراد امر به معروف و نهی از منکر را دخالت در امور خصوصی دیگران می دانند حال آنکه کسی که این واجب را به جا می‌آورد شرایطی دارد که شامل موارد ذیل می شود؛

1. معروف از واجبات شرعی و منكر از حرام‌های شرعی باشد.

2. کسی که امر به معروف یا نهی از منکر می‌کند، معروف و منكر را - هرچند به طور اجمالی - بشناسد.

3. کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، احتمال تأثیر در شخص خلافكار بدهد.

4. شخص خلافکار، قصد انجام منکر را داشته باشد یا مشغول به انجام آن باشد.

5. شخص خلافكار در ارتکاب منکر یا ترک واجب، معذور نباشد.

6. امر به معروف و نهی از منکر برای کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، سختی فوق العاده یا ضرر جانی یا آبرویی یا مالی به مقدار قابل توجّه نداشته باشد.

با شناخت این شرایط متوجه می‌شویم که این کار، ساده نیست، اما شدنی است و واجب است. واجبی که قرآن کریم به آن توجه کرده و حتی در اصل هشتم قانون اساسی به آن پرداخته شده‌است.

فلسفه امربه معروف و نهی از منکر

در رابطه با فلسفه امر به معروف و نهی از منکر می‌توان به مواردی از جمله، احیای احکام الهی، کنترل جامعه از هرج و مرج، دفع ظلم و ستم و همچنین باخبر شدن از اوضاع و احوال یکدیگر که ‌می‌تواند منشأیی برای کمک به افراد خاطی و ثوابی برای افراد آمر و ناهی باشد که این مورد آخر شاید تا مقدار زیادی مغفول مانده است و بسیاری از افراد هستند که از روی جهل معروفی را ترک و یا منکری را انجام می دهند که اگر این واجب الهی به درستی انجام شود، رضای خدا افزایش می‌یابد، ستم‌ها کاسته می‌شود، عدالت بیشتر می‌شود و نظم و انظباط در جامعه قابل پذیرش‌تر خواهد شد.

عمل به مُر قانون راهگشای حل مسئله

اگر این واجب طبق مُر قانون باشد بسیاری مسائل حل می‌شود و هرج و مرج در جامعه به وجود نمی‌آید؛ در ماده 4 قانون قانون حمايت از آمران به معروف و ناهيان از منكر آمده‌است: «مراتب امر به معروف و نهي از منكر، قلبي، زباني، نوشتاري و عملي است كه مراتب زباني و نوشتاري آن وظيفه آحاد مردم و دولت است و مرتبه عملي آن در موارد و حدودي كه قوانين مقرر كرده تنها وظيفه دولت است.»

پیگیری عملکرد مسئولان نوعی امر به معروف

همانطور که قبلا نیز آمد؛ اگر مسئولان عملکرد خوبی داشته باشند، مسلماً بهترین راهکار برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر در جامعه است و به نسبت بیشترین تأثیرگذاری را می‌تواند در سطح جامعه انعکاس دهد.

قانون در اینجا ساکت نمانده است و در ماده 8 قانون حمايت از آمران به معروف و ناهيان از منكر آمده است: مردم از حق دعوت به خير، نصيحت، ارشاد در مورد عملكرد دولت برخوردارند و در چهارچوب شرع و قوانين مي‌توانند نسبت به مقامات، مسؤولان، مديران و كاركنان تمامي اجزاي حاكميت و قواي سه‌گانه اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شركت‌هاي دولتي، مؤسسات و نهادهاي عمومي غيردولتي، نهادهاي انقلاب اسلامي، نيروهاي مسلح و كليه دستگاه‌هايي كه شمول قوانين و مقررات عمومي نسبت به آنها مستلزم ذكر يا تصريح نام است، امر به معروف و نهي از منكر كنند.

این امر می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد، البته باید در نظر داشت که امر به معروف و نهی از منکر، شرایطی را دارد که در بالا به آن اشاره شد.

امر به معروف نوعی آتش به اختیار

حفظ شخصیت و آبروی افراد در اسلام بسیار مورد تاکید است. امر به معروف و نهی از منکر هم جنبه عمومی دارد و هم می تواند جنبه سازمانی پیدا کند. قرآن کریم در آیه 104 سوره آل عمران می فرماید: وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۱۰۴﴾ (و بايد از ميان شما گروهى [مردم را] به نيكى دعوت كنند و به كار شايسته وادارند و از زشتى بازدارند و آنان همان رستگارانند).

این را می‌توان به نوعی آتش به اختیار دانست که رهبر معظم در دیدار با مسئولان قوه قضائیه از این واجب الهی حمایت بیانی و عملی خود را ابراز داشت؛ البته طبق رهنمود معظم له در سخنان عید فطر امسال آتش به اختیار شدن به معنای بی قانونی و فحاشی نیست.

تاثیر آموزش در امر به امر و نهی از منکر مغفول مانده

متاسفانه باید گفت که این واجب که مهمترین رکن حیات فرهنگی و اجتماعی هر جامعه است، هنوز به صورت عملی در جامعه نمایان نشده است که جا دارد با ارائه آموزش هایی در این زمینه جدی‌تر وارد عمل شد، حتی در ماده 10 قانون حمايت از آمران به معروف و ناهيان از منكر به آن اشاره جدی شده و جا دارد دقیق تر موضوع بررسی شود.

سخن پایانی

در اینجا به چند نکته کلی یادآوری می‌شود؛

• امر به معروف واجب الهی است و در قرآن تصریح شده است.
• در قانون اساسی به آن پرداخته شده است.
• امر به معروف و نهی از منکر شرایطی دارد.
• امر به معروف و نهی از منکر با خوشرویی بیشتر جواب می‌دهد.
• این واجب هم می تواند به صورت عمومی باشد و هم به صورت سازمان یافته.
• آمران و ناهیان باید اعتقاد راسخ قلبی و عملی را ابتدا در خود به وجود آورند.
• این واجب مانع از هرج و مرج می‌شود.
• ظرفیت و توانایی افراد در جامعه را بالا می‌برد.
• پیگیری از همه مسئولان نوعی امر به معروف است.
• آموزش امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ضعیف است./۹۱۸/ی۷۰۲/س

نویسنده: هادی ترکی، دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی

منابع

قرآن کریم.

قانون حمايت از آمران به معروف و ناهيان از منكر مصوب بيست و سوم فروردين ماه يكهزار و سيصد و نود و چهار مجلس شوراي اسلامي و تأييد شوراي نگهبان  در ۲ /۲ /۱۳۹۴.

دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه با رهبر انقلاب، تاریخ درج 12 تیر1396، آدرس: http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=37040 .

سایت رسمی حضرت آیت الله سید علی حسینی سیستانی، امر به معروف و نهی از منکر،http://www.sistani.org/persian/book/25103/4039.