اهمیت محرم و عزاداری برای امام حسین در سیره معصومان

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سوگواری امام حسین(ع) بهترین، مهم ترین و کارآمدترین ابزار برای زنده نگه داشتن دین حق و برقراری پیوند مردم با رهبران الهی است؛ به طوری که هیچ جانشینی برای آن از نظر قدرت، گستردگی و کیفیت وجود ندارد؛ چه بسا ثواب فراوانی که برای سوگواری در نظر گرفته شده است به دلیل همین نقش کلیدی و راهبردی عزاداری بر سالار شهیدان باشد و میزان ثواب به میزان اثر آن در رفتار فرد بستگی دارد.

اهل بیت(ع) برای ماه محرم و عزاداری در این ماه اهمیت ویژه ای قائل بودند که در سنت و سیره آنان به عزاداری و اهمیت ماه محرم اشاره شده است. در همین راستا یادداشت زیر -بر اساس منابع حدیثی و تاریخی- به بررسی سیره اهل بیت (ع) در عزاداری بر سالار شهیدان پرداخته و گزاره هایی از حزن و ماتم آنان در این ماه را به نگارش درآورده است.

بدون ترديد شیوه اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در مصيبت‌ها، بويژه در مصيبت امام حسين(ع) اين بوده است كه عزاداري و مجالس سوگواري داشته باشند.

اهل بیت و اهمیت ماه محرم 

در سنت و سیره ائمه(ع) به اهمیت ماه محرم و تعظیم این ماه اشارات فراوانی شده است؛ به عنوان نمونه امام رضا(ع)  به سیره پدرشان حضرت موسی بن جعفر(ع) در ایام ماه محرم اشاره کرده و فرمودند «چون ماه محرم می ­رسید کسی پدرم موسی بن جعفر(ع) را خندان نمی­ دید و غم و اندوه بر او غلبه می­ یافت تا آن که ده روز از محرّم می­ گذشت.»[1]

گریه و اشک بر مصائب امام حسین(ع)

همچنین در سنت و سیره ائمه(ع) بکاء و گریه بر امام حسین(ع) به شدت تأکید شده است به گونه ای که امام سجاد(ع) آنچنان بر پدرربزرگوارشان می­ گریستند که ایشان را جزء بکّائین (زیاد گریه کننده) شمرده ­اند.[2] گریه ­های امام سجاد(ع) بر پدرشان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) آن قدر زیاد بوده است که خویشاوندان حضرت او را از این کار منع می ­کردند تا مبادا حضرت از شدت گریه هلاک شوند.[3]

با فرا رسیدن ماه رمضان، هر افطار آن حضرت به ياد شهداي كربلا و شهادت پدر مي‌افتاد و مي‌فرمود: «وا كربلا! وا كربلا!» و اين جمله را همواره تكرار می كرد: كه «كشته‌ شد پسر رسول خدا در حالي كه خايف بود! كشته شد پسر رسول خدا درحالي كه تشنه بود!» و اين جمله‌ها را با خود زمزمه مي‌كرد و اشك مي‌ريخت تا اين‌كه لباس آن حضرت از اشك خيس مي‌شد.[4]

همچنین حضرت رضا(ع) خطاب به ریان بن شبیب عرض کردند که «اگر می خواهی گریه کنی پس بر حسین ما گریه کن که سزاوار است گریه کنندگان بر حسین ما گریه کنند که گریه بر مصیبت حسین(ع) گناهان کوچک و بزرگ را می­ ریزاند».[5] و باز نقل است که امام رضا(ع) خطاب به یکی از اصحاب خویش فرمود: «هر کس بر مصیبت ما بگرید، روز قیامت که همه چشم ها گریان است چشم او گریان نخواهد بود».[6] همه این گزارش ها دلالت بر اهمیت عزاداری و گریه بر سالار شهیدان امام حسین(ع) دارد.

تعظیم روز عاشوراء 

معاوية بن وهب که از ياران امام صادق(ع) است مي‌گويد: «روز عاشورا خدمت امام صادق(ع) رسیدم و آن حضرت را در محراب عبادت و سجده يافتم. انتظار كشيدم تا عبادت آن حضرت پايان يابد. سجده امام بسيار طولاني بود. در حال سجده گريه مي‌كرد و با پروردگار خويش مناجات مي‌نمود و براي خود و برادران و زائران امام حسین(ع) طلب آمرزش داشت. آنگاه به من فرمود: «يا ابن وهب زارالحسين من بعيد أقصي و من قريب أدني و جدد الحزن عليه و اكثر الكباء عليه... ثم بكي الصادق حتي أخضلت لحيته بدموعه و لم يزل حزيناً كئيباً طول يومه ذلك و أنا ابكي لبكائه و أحزن لحزنه».[7] پسر وهب! حسين را از راه دور و نزديك زيارت كن، اندوه و حزن خود را تجديد و زياد گريه كن. آنگاه خود امام(ع) بسيار گريستند به گونه‌اي كه قطرات اشك محاسن مباركشان را فرا گرفت. آن روز تا پايان محزون و اندوهناك بود. من نيز همراه آن حضرت گريستم و بر اندوه ايشان اندوهناك بودم.

همچنین در روایات به سیره ائمه معصومین(ع) در اهمیت عزاداری بر امام حسین(ع) بخصوص در روز عاشوراء اشاره شده است؛ چنانکه شیخ صدوق علیه الرحمه از امام رضا(ع) نقل کرده است که ایشان فرمودند: «مَنْ تَرَكَ السَّعْيَ فِي حَوَائِجِهِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ قَضَى اللَّهُ حَوَائِجَهُ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ مَنْ كَانَ يَوْمَ عَاشُورَاءَ مُصِيبَتُهُ وَ حُزْنُهُ وَ بُكَاؤُهُ جَعَلَ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَرَحَهُ وَ سُرُورَهُ وَ قَرَّتْ فِي الْجِنَانِ عَيْنُهُ». هر كه روز عاشورا كارهاى خود را تعطيل كند خدا حوائج دنيا و آخرتش را برآورد، هر كه روز عاشوراء را روز مصيبت و حزن و گريه خود كند خداى عزوجل روز قيامت را روز خرسندى و شاديش سازد و در بهشت چشمش به ما روشن شود.][8]

در گزارشی دیگر از حضرت رضا(ع) نقل شده است که امام رضا(ع) فرمودند: «روز دهم محرّم که می ­شد، آن روز، روز مصیبت و اندوه و گریه پدرم موسی بن جعفر بود، و می فرمود: این همان روزی است که حسین(ع) در آن روز کشته شد.»[9]

هم چنین در سنت و سیره اهل بیت(ع) به عزاداری بر امام حسین(ع) اشاره شده است و ائمه سفارش به خواندن شعر و نوحه در عزای امام حسین(ع) داشته اند، به عنوان نمونه؛ اما رضا(ع) به دعبل خزاعی (شاعر اهل بیت ) فرمود: «یا دِعْبِلُ! اُحِبُّ اَنْ تُنْشِدَنى شِعْراً فَاِنَّ هذِهِ الایّامَ اَیّامُ حُزْنٍ کانتْ عَلَینا اَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السّلام» [ اى دعبل ! دوست دارم که برایم شعرى بسرایى و بخوانى ، چرا که این روزها (ایام عاشورا) روز اندوه و غمى است که بر ما خاندان رفته است.][10]

ابو هارون مکفوف مى گوید: «خدمت حضرت صادق(ع) رسیدم. امام به من فرمود: (برایم شعر بخوان ). پس برایش اشعارى خواندم . فرمود: اینطور نه، همان طور که (براى خودتان ) شعرخوانى مى کنید و همانگونه که نزد قبر حضرت سیدالشهدا مرثیه مى خوانى.»[11] امام صادق(ع) نیز به جعفربن عفان فرمود: «ما مِنْ اَحَدٍ قالَ فى الحُسَینِ شِعْراً فَبَکى وَ اَبکْى بِهِ اِلاّ اَوْجَبَ اللّهُ لَهُ الْجَنّهً وَ غَفَرَ لَهُ.»[12] [هیچ کس نیست که درباره حسین(ع) شعرى بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آن که خداوند، بهشت را بر او واجب مى کند و او را مى آمرزد.]

همچنین برگزاری مراسم سوگوارى در روز عاشوراء در خانه ­ها نیز از سنت و سیره ائمه(ع) است. امام باقر(ع) به مالک جهنی فرمودند: «بر امام حسین(ع) ندبه و عزادارى و گریه کنید و به اهل خانه خود دستور دهید که بر او بگریند و در خانه با اظهار گریه و ناله بر حسین(ع) مراسم عزادارى برپا کنید و یکدیگر را با گریه و تعزیت و تسلیت گویى در سوگ حسین(ع) در خانه هایتان ملاقات کنید.»[13]

برپائی عزاداری و ذکر مصیبت­

امام صادق(ع) در جای دیگری به فضیل می ­فرماید: «آیا مجالس عزا برپا می ­کنید و از اهل بیت و آنچه بر آنان گذشته است، صحبت می­ کنید؟» فضیل گفت: «آری قربانت گردم.» امام فرمود: «این گونه مجالس را دوست دارم، پس امر ما را زنده گردانید که هر کس امر ما را زنده کند، مورد لطف و رحمت خدا قرار می گیرد. ای فضیل هرکس از مصائب ما یاد کند و یا نزد او از مصائب ما یاد شود آنگاه از چشمش اشکی به اندازه بال مگس خارج شود خداوند گناهان او را می آمرزد حتی اگر به اندازه آب دریا باشد.»[14]

امام زمان و عزاداری بر امام حسین(ع)

حضرت صاحب الزمان(عج) نیز بر جدشان حضرت اباعبدالله الحسین عزاداری نموده چنان چه در زيارت ناحيه مقدسه آمده است كه آن حضرت خطاب به جدشان امام حسين (ع) مي‌فرمايد: «لاندبنك صباحاً‌و مساًء و لابكين عليك بدل الدموع دماً»؛[15] هر صبحگاه و شامگاه بر تو اي جد بزرگوار مي‌گريم و آن‌چنان گريه مي‌كنم كه به جاي اشك خون از چشمانم جاري شود.

این گزارش ­ها جملگی بر این مطلب استوار هستند که ائمه(ع) ضمن سفارش به عزاداری و ذکر مصیبت و گریه بر امام حسین(ع) در روز عاشوراء خود نیز در این روز به عزاداری می­ پرداختند و سیره و سنت ائمه(ع) بر گریه و عزاداری بر حسین شهیدشان بوده است. بر شیعیان لازم است که به تبعیت از سنت و سیره ائمه (ع) به برپائی مجالس عزاداری پرداخته و با ذکر مصیبت های حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بر این حضرت گریه کرده و اشک ریخته شود.

[1] صدوق، «الامالی»، ص111

[2] فتال نیشابوری، «روضه الواعظین»، ج1، ص170

[3] فتال نیشابوری، «روضه الواعظین»، ج1، ص170

[4] ابن شهر آشوب، «مناقب»، ج 4، ص 179

[5]  ابن شهرآشوب، «مناقب»، ج‏4، ص 84

[6]  صدوق، «عيون أخبار الرضا عليه السلام»، ج‏1، ص 294

 [7] شهرستانی، «تاريخ النياحة علي الحسين»، ص 157

[8] صدوق، «الامالی»، ص129

[9]صدوق، «الامالی»، ص111

[10] مجلسی، «بحار الأنوار»، ج‏45، ص257

[11] مجلسی، «بحار الأنوار»، ج ۴۴، ص ۲۸۷

[12] ابن قولویه، «کامل الزیارات»، ص105

[13] ابن قولویه، «کامل الزیارات»، [ثُمَّ لْيَنْدُبِ الْحُسَيْنَ ع وَ يَبْكِيهِ وَ يَأْمُرُ مَنْ فِي دَارِهِ بِالْبُكَاءِ عَلَيْهِ وَ يُقِيمُ فِي دَارِهِ مُصِيبَتَهُ بِإِظْهَارِ الْجَزَعِ عَلَيْهِ وَ يَتَلَاقَوْنَ بِالْبُكَاءِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فِي الْبُيُوتِ وَ لْيُعَزِّ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِمُصَابِ الْحُسَيْنِ.]

[14]حمیری، «قرب الاسناد»، ص36 [عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ:: قَالَ لِفُضَيْلٍ: تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ؟ قَالَ: نَعَمْ، جُعِلْتُ فِدَاكَ. قَالَ: «إِنَّ تِلْكَ الْمَجَالِسَ أُحِبُّهَا، فَأَحْيُوا أَمْرَنَا يَا فُضَيْلُ، فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا. يَا فُضَيْلُ، مَنْ ذَكَرَنَا- أَوْ ذُكِرْنَا عِنْدَهُ- فَخَرَجَ مِنْ عَيْنِهِ مِثْلُ جَنَاحِ الذُّبَابِ، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ كَانَتْ أَكْثَرَ مِنْ زَبَدِ الْبَحْرِ».]

[15] مجلسی، «بحارالانوار»، ج 98، ص 320.