شماره سی و هفتم فصلنامه علمی پژوهشی «نهج البلاغه» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سی و هفتمین فصلنامه علمی پژوهشی«نهج البلاغه» صاحب امتیازی دانشگاه بوعلی سینا با مدیرمسئولی مسیب یارمحمدی و سردبیری سیدمهدی مسبوق منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و 163 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

بازتاب مؤلفه‌های حکمرانی امام علی (ع) در تقابل با سیاست‌های معاویه بر اساس روش عملیاتی تحلیل گفتمان انتقادی (پدام)

حسن اسماعیل زاده باوانی؛ پرویز احمدزاده هوچ؛ عاطفه رحمانی

چکیده: تحلیل گفتمان انتقادی شاخه‌ای جدید از دانش بشری است که گفتمان را بر اساس روش‌ها و چارچوب‌های مشخص تعریف می‌کند. این الگو، به تجزیه و تحلیل زبان با هدف آشکارسازی روابط قدرت پنهان و فرآیند‌های ایدئولوژیکی در زبان‌شناسی می‌پردازد. یکی از نظریه‌های اساسی در زمینۀ تحلیل گفتمان انتقادی نظریۀ روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام) که مخفف عبارت لاتین (Practical Discourse Analysis Method) است و در تحلیل گفتمان متون دینی در پنج فضای گفتمانی، ساختاری، معنایی، ارتباطی و فراگفتمانی انجام می‌گیرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، به خوانش مناسبت‌های حکومتی در گفتمان امام علی (ع) با روش عملیاتی تحلیل گفتمان انتقادی (پدام) پرداخت. برآیند پژوهش نشان داد که گفتمان امام علی(ع) تحت تأثیر فضای سیاسی و روانی بیرون از گفتمان بود و زبان گفتمان امام (ع) زبانی گیرا با بار معنایی خاصی بود که ایدئولوژی مکتبی امام را القا کرد. این گفتمان از ارتباط‌های درون گفتمانی غافل نبوده و رگه‌هایی از این ارتباط درون متنی در گفتمان امام قابل مشاهده بود.

واکاوی و نقد ترجمه از منظر ساخت‌های اطلاعی لمبرکت مورد مطالعه: ترجمۀ موسوی گرمارودی از خطبۀ شقشقیه

حامد صدقی؛ سید عدنان اشکوری؛ سعدالله همایونی؛ زهرا مهدوی مهر

چکیده: ساخت اطلاع و نشانداری از جمله مباحثی است که زبان‌شناسان نقش‌گرا و به تبعیت از آنان نظریه‌پردازان ترجمه به آن پرداخته‌اند. هرگونه جابجایی در عناصر جمله کاربردی متفاوت را برجمله تحمیل می‌کند. موارد نشان‌دار در هر زبان، هرچند نسبت به همتایان بی‌نشان خود از تواتر کمتری برخوردارند اما به لحاظ صوری پیچیده‌تر و از بار معنایی بیشتری برخوردارند. تغییر ساختار متعارف زبان و ایجاد اسلوبی نشاندار، ممکن است فرآیند ترجمه را با مشکل مواجه کند و نیازمند دقت بیشتر مترجم و شناخت کامل ساختار دو زبان مقصد و مبدا است. زیرا ممکن است دو گزاره به لحاظ ظاهری معنای یکسانی داشته اما به لحاظ ارتباطی و کلامی معانی متفاوتی داشته باشند. درک این موضوع خصوصاً در ترجمه متون دینی از اهمیت بسزایی برخوردار است و مترجم باید با ایجاد تغییر و تعدیل‌های صرفی و نحوی، متنی را تولید کند که به لحاظ ساخت اطلاع دارای حداکثر میزان برابری با متن اصلی باشد. پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیل محتوا  و با تکیه بر نظریۀ لمبرکت، ترجمۀ گرمارودی از خطبۀ شقشقیه را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­دهد که مترجم در اکثر موارد، همان ترتیب چینش واژگان در عربی را ملاک ترجمه قرار داده و اغلب موارد نشاندار را به صورت بی­نشان در فارسی ترجمه کرده­است. هرچند این موضوع به روانی ترجمۀ وی لطمه نزده است اما بدون شک، به انتقال دقیق بخشی از معانی ارتباطی کلام آسیب وارد نموده‌است.

تاریخ‌گذاری هفت‌اقلیم در نهج‌البلاغه بر اساس منبع و متن

سمانه عزیزی علویجه؛ سید محمدمهدی جعفری

چکیده: این پژوهش، بر اساس روش تاریخ‌گذاری، چگونگی پیدایش و سیر تطوّر اصطلاح «اقالیم سبعه» در میان روایات و دیگر منابع کهن را با دو رویکرد منبع و متن، مورد بررسی قرار داده و در باب خاستگاه تاریخی آن، نظر متفاوتی نسبت به دیدگاه احمد پاکتچی دارد. با توجه به منفرد بودن حدیث، رویکرد اِسنادی کمک شایانی در حل مساله به ما نکرده و با تاکید بیشتر بر رویکرد متن محور، به بررسی منابعی که به موضوع هفت‌اقلیم به دو نحو عمومی و تخصصیِ علم جغرافیا پرداخته بودند، پرداخته شد. اساساً دو منشأ و سرچشم اصلی برای تقسیم زمین به هفت بخش وجود دارد: اول هفت کشور پارسی که ترجمة آن به عربی با اصطلاح سبعه الاقالیم رواج یافت و دوم هفت کلیمای یونانی که اواخر قرن دوم و اوایل قرن سه هجری به عربی ترجمه شد و به متون اسلامی راه یافت. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد، اصطلاح اقالیم سبعه سال‌ها پیش از ترجمة آثار بطلمیوس و دیگر حکمای یونانی، به‌واسطة ارتباطات فرهنگی-سیاسی- تجاری ایران و اسلام، از طریق کوفه-مرکز حکومت امام علی (ع)- و در لابلای نگاشته‌هایی همچون زیج‌های پارسی، و خصوصاً آشنایی افرادی مثل ابن مقفع به زبان عربی، از مشرق‌زمین وارد فرهنگ عامه مسلمانان شده است و برای مخاطب کلام امیرالمومنین (ع) به نوعی تلقی و گفتمان فارسی را به ذهن متبادر می‌کند.

فرازهایی از زندگانی پیامبر(ص) در نهج‌البلاغه

قدرت الله نیازی

چکیده: زندگی و سیرة مردان بزرگ الهی، محل تجلّی دانش، باورها و کمالات آنان است. بر این اساس، قرآن مسلمانان را به مطالعۀ قصص و زندگانی انبیا دعوت نموده است و رسول خدا را که انسان کامل و سرآمد انبیا و پیشوای انسان‌های وارسته می‌باشد به عنوان اسوه معرفی کرده و از مردم خواسته  که از سیره نورانی او پیروی کنند. آشنایی با مواضع اعتقادی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی پیامبر برای بنای تمدن نوین اسلامی اجتناب‌ناپذیر است. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه به مناسبت‌های مختلف به شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه جهانی به­ویژه عرب جاهلی در عصر بعثت اشاره فرموده و تأثیر اسلام در ایجاد تحول همه جانبه در عالم مخصوصاً در شبه‌جزیره عربستان را گوشزد نموده است. پژوهش حاضر در صدد است نقش پیامبر در تحولات همه جانبه صدر اسلام و ضرورت استفاده از سیره آن حضرت در زندگی انسان معاصر را توضیح دهد. لذا با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی، فرازهایی از تاریخ زندگی و سیرة پیامبر اکرم را از زبان امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسید که جامعه اسلامی برای رسیدن به سعادت، رفاه، آسایش، اقتدار و تمدن نوین اسلامی، باید ساده­زیستی، حسن خلق، حسن تدبیر، عدالت محوری، قانون­مداری، قناعت و اعتماد به خدا در زندگی پیامبر را چراغ راه زندگی خود قرار دهد.

ساخت و بررسی ویژگی‌های روانسنجی مقیاس احساس امنیت روانی- سیاسی بر اساس آموزه‌های نهج‌البلاغه

حسین معین ابادی بیدگلی؛ سمیه پوراحسان

چکیده: هدف از این مقاله ساخت و بررسی ویژگی‌­های روان‌سنجی مقیاس احساس امنیت روانی-سیاسی با توجه به کتاب نهج‌­البلاغه بود. بدین­منظور ابتدا با روش کیفی تحلیل مضمون کتاب نهج‌­البلاغه، مولفه­‌های مرتبط با حوزه‌­های روانی و سیاسی امنیت استخراج شد و سپس گویه‌های مرتبط با این مولفه­ها جهت ساخت مقیاس نوشته و روایی صوری و محتوایی آن با نظر کارشناسان تایید شد. بعد از اصلاح گویه­‌ها، کل مقیاس بر روی نمونه‌­ای از جامعه دانشجویان به تعداد 400 نفر دانشجو اجرا شد و ویژگی­‌های روانسنجی مقیاس بررسی شدند. یافته­‌ها نشان داد که میزان پایایی مقیاس با روش بازآزمایی و آلفای کرونباخ به ترتیب 0.85 و 0.96 است و نتایج تحلیل عاملی نشان­‌دهنده ساختار دوعاملی مرتبه اول است. در کل نتایج عاملی اکتشافی و تاییدی هر دو نشان­‌دهنده وجود دو عامل بارز امنیت سیاسی و امنیت روانی هستند. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که این مقیاس با تاکید بر کتاب نهج‌­البلاغه، یک مقیاس اسلامی معتبر و روا جهت  استفاده در اندازه‌­گیری میزان احساس فرد نسبت به امنیت سیاسی و روانی در تحقیقات و پژوهش­‌های مختلف است.

واکاوی خطبۀ شقشقیه با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

صدیقه زودرنج؛ شیرین اربطی مقدم

چکیده: تحلیل گفتمان انتقادی با رویکرد نوین و گرایش بین‌رشته‌ای علاوه‌بر ساختار و صورت متن، کارکردهای اجتماعی متن را نیز بررسی می­کند و با نگاهی انتقادی، روابط پنهان قدرت و فرایندهای سیاسی، فرهنگی و ایدئولوژیک موجود در متن را از طریق بلاغت، نحو و بافت موقعیتی و بینامتنی بررسی‌نموده و تقابل‌های گفتمانی را ترسیم‌ می‌کند. خطبه شقشقیه با توجه به دارا بودن نکات مهم تاریخی در مورد خلافت و بیعت، یک گفتمان انتقادی جالب توجه به‌شمار می‌رود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و براساس الگوی گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، به گفتمان‌کاوی خطبۀ شقشقیه در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین می‌پردازد تا به چگونگی نقد عملکرد خلفا توسط علی(ع) و روش انتقاد آن حضرت از انحرافات و مصائب جامعه اسلامی پس از رسول خدا و نیز به چگونگی ترسیم بیعت عمومی مردم با امام، در قالب نظریۀ یادشده، پی­ببرد و رابطه قدرت و ایدئولوژی در گفتمان یادشده را آشکار نماید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد در سطح توصیف، امام با استفاده از همنشینی واژگان متضاد و مترادف، صنایع بیانی، کنش‌های گفتاری، جملات خبری مؤکّد، جملات کوتاه و پیوندهای واژگانی، سعی در نشان‌دادن تقابل میان گفتمان عدالت‌خواه علوی با گفتمان رقیب دارد؛ چنان‌که در سطح تفسیر نیز با کاربست مستقیم و غیرمستقیم آیات قرآن، سعی در تشریح علم و آگاهی خویش، بی‌علاقگی خود به خلافت ناعادلانه و بیان صفات رذیلۀ ناکثین، قاسطین و مارقین دارد. در سطح تبیین نیز علی(ع) با تبیین مسائل تاریخی خلافت، تلاش می‌کند ضمن جلوگیری از به قدرت رسیدن مجدد ایدئولوژی انحرافی، زمینه بازتولید گفتمان اصیل اسلامی را فراهم نماید. 

نقد شبهات قفاری درباره نص امامت علی(ع) در نهج‌البلاغه

اعظم حسین پور اصل

چکیده: شیعۀ امامیه معتقد به وجوب وجود امام در همۀ زمان‌هاست و نص آشکار را در کنار عصمت برای همۀ امامان واجب می­داند و بر اساس این دیدگاه نص یکی از دلایل اثبات امامت است و امامت بدون معجزه اثبات نمی­شود، مگر با وجود نص و توقیف رسول (ص) بر شخص آن امام. در کتاب‌های قفاری و بر اساس مستندات وی - که آنها را برگرفته از منابع معتبر شیعی می­داند-، این دیدگاه شیعه به شکل‌های مختلف انکار شده است و ازجمله دلایل وی تعدادی از گفته­ها و نوشته­های علی(ع) در نهج­البلاغه است. پژوهش حاضر بر پایه سیاق کلام در نهج­البلاغه و به روش تحلیلی-توصیفی و با بررسی تاریخی-سندی مستندات قفاری، درصدد برآمد تا میزان اعتبار نوشته­های وی را در موضوع نص مورد بررسی قرار داده و آنها را تحلیل کند. با توجه به بررسی­های به‌عمل‌آمده، قفاری همچون دیگر پیشینیان خود و با توجه به نوشته­های آنها، تقطیع و گزینش قسمتی از کلام حضرت را در جهت اهداف خود اصل قرار داده و بدون توجه به سیاق و صدور کلام دیدگاه خود را بیان داشته است. همچنان‌که نتیجه تحلیل دیدگاه مخاطبان حضرت، برخلاف گفته ­های وی است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی«نهج البلاغه» می توانند به نشانی همدان - چهارباغ شهید احمدی روشن - دانشگاه بوعلی سینا - سازمان مرکزی - معاونت پژوهشی - دفتر فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه با شماره تلفن: 38380698-081 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس  nab.basu.ac.ir مراجعه یا تماس بگیرند.