قاضی باید با «فقه» دست و پنجه نرم کند/مسئولیت قضات قم مضاعف است

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور در جمع معاونان، مدیران و کارمندان دادگستری کل استان قم ضمن تقدیر از تلاش‌های قضات و کارکنان این مجموعه، بر اهمیت «مدیریت درون» و «قیام برای خدا» تأکید کرد.

مدیر حوزه های علمیه اظهار کرد: خدا را شاکرم که در جمع شما پرچمداران عدل و انصاف و قوام جامعه حضور پیدا کرده‌ام و به عنوان شهروند و عضوی از حوزه علمیه از همه شما قضات شریف و دست‌اندرکاران امر قضا در استان بزرگ و مهم قم تقدیر و تشکر کنم.

وی افزود: همه مردم در پرتو مجاهدات، تلاش و کار پیوسته شما در امنیتی به سر می‌برند که در بسیاری از مواقع حتی احساسش نمی‌کنند، اما این امنیت مرهون تلاش‌های شماست. حضور بنده در اینجا، قبل از هر چیز، پیام احترام، تقدیر و سپاس از این نهاد بزرگ در استان قم و سراسر کشور است. ما وظیفه داریم تا جایی که لازم است، همکاری‌های لازم را انجام دهیم.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه به مقام شامخ شهید آیت‌الله دکتر بهشتی اشاره کرد و گفت: یکی از بزرگترین شهدای دستگاه قضا و از چهره‌های درخشان جهان اسلام، آیت‌الله شهید بهشتی است. شهدای بزرگ و شجاع و مقتدر دستگاه قضا برای همیشه در تاریخ درخشان خواهند ماند.

تبیین آیه شریفه «اِنَّما اَعِظُکُم بِواحِدَةٍ اَن تَقوموا لِلّهِ مَثنی‌ و فُرادی»

آیت‌الله اعرافی محور نخست سخنان خود را تفسیر آیه شریفه «اِنَّما اَعِظُکُم بِواحِدَةٍ اَن تَقوموا لِلّهِ مَثنی‌ و فُرادی» قرار داد و گفت: در این آیه خداوند به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا مردم را با یک موعظه الهی مخاطب قرار دهد. تعبیر “قل” که در قرآن مکرراً آمده، نشان از تأکید ویژه بر محتوای پیام دارد و واژه “انما” نیز دلالت بر حصر دارد؛ یعنی تنها یک نصیحت برای بشر وجود دارد که دربرگیرنده همه معارف و حقایق الهی است. همان‌گونه که سوره توحید جامع قرآن است، این آیه نیز جامع اصول سعادت انسان است.

وی افزود: موعظه سخنی است که بیداری و نرمش قلب در آن وجود دارد. این آیه ما را متوجه می‌کند که خداوند تنها یک توصیه برای بشر دارد؛ توصیه‌ای که همه نسل‌ها را دربرمی‌گیرد و عظمت آن بی‌نظیر است.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به جمله «اَن تَقوموا لِلّهِ مَثنی‌ و فُرادی» گفت: قیام برای خدا یعنی حرکت و مجاهدت. انسان تحت تأثیر سه عامل اساسی قرار دارد:

نخست: تنبلی و غفلت که بزرگ‌ترین مانع رشد و سعادت است.

دوم: امواج درونیِ شیطانی، یعنی تمایلات نفسانی، خشم و شهوت که اگر مهار نشوند، انسان را به گمراهی می‌کشانند.

سوم: امواج بیرونی یا تأثیرات محیطی که می‌توانند انسان را از مسیر حق منحرف سازند.

وی تصریح کرد: آیه شریفه هر سه عامل را در سه عبارت کوتاه هدف‌گیری کرده است: “اَن تَقوموا” اشاره به مجاهدت و عمل دارد؛ “لِلّه” به کنترل درون و مهار شیطان اشاره می‌کند؛ و “مَثنی و فُرادی” یعنی در جمع یا به تنهایی، چه همراه محیط و چه در برابر آن، باید اهل مقاومت بود. انسان کامل کسی است که هم اهل قیام و تلاش است و هم در برابر امواج فساد و هواهای نفسانی ایستادگی می‌کند.

ضرورت مدیریت درون؛ دشوارترین نوع حکمرانی

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر اینکه «مدیریت درون» اساس دین و قوام انسان است، افزود: تمام علایق انسانی باید در جای درست خود قرار گیرد و نباید بر عدل و خدا غلبه کند. قرآن، قضا و حکمرانی را به عنوان قله حکمرانی درست معرفی می‌کند. سخت‌ترین مدیریت، مدیریت درون است؛ همان‌گونه که دشوارترین معماری، معماری درون است. انسان اگر معمار خویش شد، در هر جایگاهی معمار خوبی خواهد بود.

عضو فقهای شورای نگهبان اظهار کرد: در جامعه‌شناسی اندیشه نیز گفته شده است که اگر انسان نتواند هوای نفس خود را کنترل کند، افکار او نیز به مسیر غلط کشیده می‌شود، بنابراین مدیریت درون تنها با عمل و کار تحقق می‌یابد؛ اگر انسان اهل کار و خودسازی نباشد، امواج بیرونی و درونی او را خواهند برد و دچار تشویش فکری و روحی خواهد شد. نظام مدیریت درون اساس دین است.

مسئولیت مضاعف در شرایط خاص و جایگاه قم

مدیر حوزه های علمیه کشور به مسئله مسئولیت مضاعف انسان‌ها در شرایط و موقعیت‌های خاص اشاره کرد و گفت: مسئولیت برای همه در همه شرایط وجود دارد، اما گاهی عواملی باعث مضاعف شدن آن می‌شوند. بیش از ۲۵ عامل را یادداشت کرده ام که می‌تواند مسئولیت انسان را افزایش دهد. این عوامل اگر با اعمال خوب همراه شوند، ثواب را چندبرابر می‌کنند و اگر با اعمال بد همراه شوند، عقاب را نیز مضاعف می‌سازند.

وی با اشاره به برخی از این عوامل گفت:

نخست: زمان است؛ انجام کار خوب یا بد در ماه رمضان با سایر زمان‌ها تفاوت دارد.

دوم: مکان است؛ انجام کار نیک در مسجد یا حرم ارزش بیشتری دارد.

سوم: میزان علم و آگاهی فرد است؛ خطای عالم بزرگ‌تر از خطای فرد عادی است.

چهارم: انتساب انسان به مقدسات است که پاداش یا کیفر او را مضاعف می‌کند.

پنجم: تأثیرگذاری بر دیگران است؛ هر اندازه که دیگران از رفتار فرد الگو بگیرند، ثواب و عقاب او افزایش می‌یابد.

ششم: ماندگاری عمل است؛ عملی که باقیات الصالحات شود، تأثیر ماندگارتری دارد.

آیت‌الله اعرافی افزود: ما و شما در عصر انقلاب اسلامی زندگی می‌کنیم؛ انقلابی که معادلات جهان را تغییر داده است. انتساب ما به قم نیز یکی از عوامل مضاعف‌کننده مسئولیت است. قم به برکت حضرت معصومه (س) و مردم مؤمنش، مبدأ تحولات بزرگ دینی و سیاسی در جهان شده است. هر حرکت و رفتار در قم بازتاب جهانی دارد و این امر وظیفه ما را سنگین‌تر می‌سازد. دستگاه قضا در قم نیز چنین جایگاهی دارد.

دستگاه قضا؛ نهاد فقه‌محور و الگوی عدالت

مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه با تأکید بر جایگاه مهم دستگاه قضا اظهار داشت: دستگاه قضا نهادی بزرگ و تحول‌گراست و بر اساس طرح‌های تحولی که در دوره‌های اخیر از سوی رؤسای قوا و به‌ویژه شهید آیت‌الله رئیسی و حجت‌الاسلام والمسلمین اژه‌ای پیگیری شده، مسیر رشد و تعالی را طی می‌کند، هرچند با تنگناها و مشکلات نیز مواجه است.

وی با اشاره به جایگاه قم در نظام قضایی کشور افزود: دستگاه قضا در قم باید از توانایی فقهی بالاتری برخوردار باشد. قاضی باید با فقه دست و پنجه نرم کند و این نیازمند مطالعات و ممارست مستمر است. همچنین باید توجه داشت که فقه تنها به عناوین اولیه محدود نمی‌شود؛ قواعد عامه و عناوین ثانویه نیز بخش اساسی فقه‌اند. هرچه شورای نگهبان به این قواعد بیشتر توجه کند، نیاز به مراجعه به مجمع تشخیص کمتر خواهد شد.

آیت‌الله اعرافی تصریح کرد: در چارچوب قواعد فقهی، مصالح ولایی و قوانین تأییدشده شورای نگهبان، ساختار حقوقی کشور شکل می‌گیرد. این پنج محور مسائل فقهی، قواعد عامه، عناوین ثانویه، مصالح ولایی و قوانین مصوب باید در دستگاه قضا مورد توجه جدی قرار گیرد.

مدیر حوزه های علمیه در پایان گفت: در برنامه هفتم توسعه، بودجه‌های سالانه و لوایح مختلف، موضوع قضا از محورهای اصلی بحث است. در کنار مشکلات معیشتی کارکنان دستگاه قضا که قابل درک است، انتظار می‌رود در بعد فقهی و قانونی، قم سرآمد کشور باشد تا بتوانیم آن را به عنوان الگوی قضایی به سراسر ایران معرفی کنیم.