یادداشت؛
کتاب؛ پلی میان دانش و حکمت در زیست‌جهان علمی ایران
کتاب و کتاب‌خوانی رسانه‌ای برای تهذیب نفس و تربیت پژوهشگری است که علم را با مسئولیت اخلاقی و سلوک معنوی درمی‌آمیزد. احیای این نگاه می‌تواند شکاف میان دانش و ارزش را ترمیم کرده و پژوهش را از سطح تحلیل‌های ابزاری به مرتبهٔ حکمت و بینش برساند.
به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، بی‌گمان، روز کتاب و کتاب‌خوانی در تقویم فرهنگی ایران، فرصتی برای واکاوی نسبتِ کتاب با سه گانهٔ «معرفت، اخلاق و معنویت» در زیست‌جهان علمی است. در این یادداشت، جایگاه کتاب به‌مثابهٔ ابزار تربیت اخلاقی و معنوی در فضای علمی ایران مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
۱. کتاب به‌مثابهٔ رسانهٔ تربیت اخلاقی
در سنت فکری ایرانی-اسلامی،کتاب صرفاً حامل اطلاعات نیست، بلکه رسانه‌ای برای «تهذیب نفس» و پرورش انسانِ متعادل و اخلاق‌مدار است. این نگاه، مطالعه را از فعلی شناختی به عملی وجودی ارتقا می‌دهد که هم‌زمان بر ذهن و جان اثر می‌گذارد. در محیط‌های علمی ایران، این رویکرد می‌تواند پاسخی به چالش «دوگانی دانش و ارزش» باشد؛ چالشی که در آن تولید علم گاهی از ملاحظات اخلاقی و معنوی جدا می‌افتد.
۲. متون دینی و عرفانی به‌مثابهٔ منابع بینش‌آفرین
متون بنیادین دینی(قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه) و نیز آثار عرفانی (مانند آثار ابن‌عربی و مولوی) و اخلاقی (نظیر آثار غزالی و علامه طباطبایی)، با ارائهٔ نظام معنایی یکپارچه، نقش درمانگر در برابر «اضطراب اپیستمیک» و «پراکندگی فکری» ایفا می‌کنند. این متون، با تحریک قوهٔ تأمل و بازخوانی انگیزه‌ها، پژوهشگر را از سطح «تولید دانش» به عرصهٔ «کشف حقیقت» و «خدمت» سوق می‌دهند.
۳. ضرورت تلفیق برنامه‌های آموزشی با سلوک معنوی
اگرچه تأکید نظری بر اخلاق پژوهش در نظام آموزشی ایران وجود دارد،اما در عمل، این بُعد مغفول می‌ماند. تجربه نشان می‌دهد انس دانش‌پژوهان با متون معنوی، موجب ارتقای مسئولیت‌پذیری اخلاقی، دقت عملیاتی و تعهد اجتماعی در فرآیند پژوهش می‌شود. بنابراین، گنجاندن مطالعهٔ نظام‌مند این متون در کنار دروس تخصصی، به عنوان یک راهبرد آموزشی، می‌تواند به رشد متوازن علمی-اخلاقی بینجامد.
۴. فراتر از عقلانیت ابزاری: به سوی حکمت
متون عرفانی با زبان نمادین و رویکرد وجودی خود،محدودیت‌های «عقلانیت ابزاری» حاکم بر فضای علمی را به چالش می‌کشند. آن‌ها نشان می‌دهند که «حکمت» تنها از تلفیق عقلانیت انتقادی با شهود و دل‌آگاهی حاصل می‌شود. این نگرش، پژوهش را از یک فعالیت صرفاً تحلیلی به یک «تجربهٔ وجودی» تبدیل می‌کند.
فرمان آغازین«اقرأ» بنیانی معرفت‌شناختی برای تمدن اسلامی است که خواندن را با تفکر و تربیت گره می‌زند. برای جامعهٔ علمی ایران، احیای این نگاه کل‌نگر می‌تواند راهبردی برای ترمیم پیوند گسستهٔ علم و اخلاق، و گذار از «دانش» به «حکمت» باشد. در این پارادایم، کتاب‌خوانی، سلوکی آرام برای صیقل دادن جان پژوهشگر و ارتقای پژوهش به مقام بینش و مسئولیت اخلاقی است.
طلبه شهریوری - مدرسه علمیه تخصصی رفیعه المصطفی(ع)
ارسال نظرات