جهاد کبیر به مثابه توجه به جنبه‌های غیرنظامی مقابله با دشمن است

در فقه مقاومت درباره دشمنان اعتقادی بحث شده است که در برابر اسلام ایستادگی کرده اند و تسلیم حق نیستند، از این رو چارچوب دشمن شناسی و مبارزه باید در فقه مقاومت تبیین شود، تا معلوم شود با چه افرادی در این زمینه طرف هستیم؛ در همین زمینه خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، گفت‌وگویی با حجت الاسلام مهدی مهدوی اطهر، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه اراک و رئیس حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان استان مرکزی داشته است که متن آن تقدیم می‎شود.

رسا ـ درباره پیشینه مقاومت و تاریخچه آن در فقه شیعه توضیح بفرمائید.

بحث مقاومت و مبارزه، تاریخچه دیرینه در نظام اسلامی دارد دین اسلام بر مبنای سه محور اعتقادات، احکام و اخلاق استوار است که اینها در طول تاریخ از هم جدا نبوده اند یعنی در یک مسئله هم بحث اعتقادی مطرح بوده و هم بحث حکم اجرایی و هم اخلاقیات.

در بحث توحید، بحث مبارزه با استکبار مدنظر است. حضرت آقا می فرمایند اطاعت از خداوند متعال در اجرا دو بعد دارد یکی اطاعت از خداوند متعال است و دوم اطاعت نکردن از غیر خدا هم هست یعنی همان اجتناب طاغوت هم سلبی و هم ایجابی است؛ وقتی این اعتقاد شد مبارزه با طاغوت های زمانه شکل می گیرد مثل نظام اکنون ما که با نظام استکبار  در حال مبارزه است و مستکبران به همین دلیل نمی خواهند توحید حاکم باشد.

اینجا بحث مبارزه حق و باطل مطرح می شود طرفداران خداوند و طرفداران ابلیس؛ ابلیس های زمانه، نظام های استکباری هستند که هنوز وجود دارند و مبارزه می کنند. از زمان ظهور اسلام مبارزاتی با کفر وجود داشته چه در مکه چه در مقاومت های شعب ابی طالب و حتی بالاتر به زمان امیرالمومنین می رسیم جنگ هایی که داشتند تا امروز که در عصر غیبت هستیم.

یا در دوران هایی که داشتیم مثلا دوران بنی عباس فتاوای علمای بزرگ بلاد که توصیه به مقاومت داشتند، جنگ ایران و روسیه که صورت گرفت یا فتاوای علما برای مقاومت از بلاد مسلمین همگی نشان می دهد بحث مقاومت و تاریخچه آن در اسلام یک بحث اعتقادی است و این مقاومت، بحث فقهی و احکامی نیز دارد.

نوع مبارزه، اذن ولی خدا و نحوه مبارزه و از نظر اخلاقی هم مهم است؛ ما نمی توانیم آب ها را مسموم کنیم نمی توانیم ظلم کنیم و باید جان زنان، پیرها و کودکان را حفظ کنیم.

جهاد و مقاومتی تاریخچه و انواع گسترده ای هم دارد. مقاومت و جهاد در اسلام بعد فردی و بعد اجتماعی دارد؛ جهاد اکبر و جهاد نفس یک بعد فردی دارد و یک بعد اجتماعی دارد بنابراین باید مراقبت های اجتماعی صورت بگیرد؛ جهاد کبیری که حضرت آقا تاکید دارند در عرض جهاد اکبر و اصغر نیست بلکه مکمل این دو جهاد است.

رسا ـ تفاوت جهاد کبیر با جهاد اکبر را بیان بفرمایید؟

بله، جهاد اکبر جهاد نفس است و مبارزه با هواهای نفس اما جهاد اصغر مبارزه با دشمن های فیزیکی و خارجی است، جهاد کبیر مبارزه نیست بلکه از سنخ شناخت است و دشمن شناسی است یعنی مقدمه و مکمل آن دو جهاد است. جهاد کبیر شناخت دشمن و حربه های دشمن است که کار سختی است.

اولین مرحله جهاد همانگونه که مرحوم نجفی در صاحب الجواهر فرمودند از جهاد دعوت شروع می شود و کلا دعوت کردن ما یک نمونه جهاد است، چون مقاومت های ما در راستای حاکمیت الله مبارزه با طاغوت و اجرای احکام اسلامی است اولین مرحله آن دعوت و عرضه اسلام است.

رسا ـ بحث جهاد دعوت در اهل تسنن نیز مطرح است؟

بله، اینها همگی جهاد است؛ برخی تصور می کردند که اگر ما جهاد می گوییم به مرحله پایانی مبارزه می رسد. بحث مقاومت ابعاد مختلفی هم دارد، ما باید مقداری دقیق تر ببینیم آیا مقاومت های ما تنها در عرصه فیزیکی است، یعنی اگر مبارزه نظامی صورت بگیرد تنها مقاومت می کنم؟ خیر، چون ابعاد آن فرق دارد؛ مقاومت های فرهنگی، مقاومت های علمی، سیاسی و اجتماعی داریم حتی نوع عملکرد آن نیز فرق می کند.

منظور ما از مقاومت حالت دفاع نیست برخی حتی در این تصور هستند که زمانی که می گوییم مقاومت منظور ما انفعال است مقاومت یعنی فعال و مستحکم بودن نه به معنای اینکه ما منفعل باشیم‌. حتی در برخی جاها باید حالت تهاجمی گرفت نه حالت تدافعی و نکته دیگه اینکه جهاد ابتدایی و جهاد ثانوی را تنها در بعد نظامی نباید ببریم بلکه سطح را باید بالا بیاوریم.

اگر در تهاجم فرهنگی و جنگ نرم مقایسه کنیم اکنون عرصه فرق می کند ما باید این تصور را در نظام اعتقادی و فرهنگی اسلام داشته باشیم که همیشه حق و باطل وجود دارد که باهم در مبارزه هستند.

رسا ـ منظور شما این است که ما نباید به جنبه سخت جهاد نگاه کنیم؟

ما تکلیف محور هستیم یعنی با تغییر شرایط زمان و مکان و حتی موضوع، تکالیف هم تغییر می کند، آیا این حرکاتی که علما در عرصه فضای مجازی انجام می دهند و روز قدس مجازی برگزار می کنند را مقاومت بدانیم یا خیر؟

اینها همگی مقاومت است اما سبک و سیاق آن متفاوت است. اینها در راستای جنگ نرم مقاومت می کنند یعنی ابعاد مختلفی دارد و لازمه مقاومت هم جهاد اکبر و هم جهاد کبیر و جهاد اصغر است؛ هر سه را لازم داریم اما در هر سه مورد هدف چیست؟

حضرت آقا در بحث اطاعت از خدا بحث زیبایی دارند که می فرمایند: ما دو نوع اطاعت داریم اطاعت خطی و اطاعت موردی، منظور از اطاعت موردی این است که می گوید اگر شما متوجه نشوید هدف خداوند متعال در عالم چه بوده و عبادات خود را به هدف خدا وصل نکنید، گویی جزایر جداگانه ای هستند اما اگر از ابتدا متوجه شدید هدف خدای متعال از آفرینش جن و انس چه بوده و عبادات خود را به آن هدف وصل کرده اید و در راستای هدف خداوند بود اطاعت خطی می شود.

لذا می فرماید خط هندسه الهی در عالم و نقشه خداوند در روی زمین چه بوده و هدف خدا بر روی زمین حاکمیت الله بوده است؛ اینکه تنها خدا حاکم باشد و در تمام ابعاد سیاسی اجتماعی و همه جا این حاکمیت الله بروز داشته باشد. حکومت اسلامی یعنی ما عبادات خود را برای این حکومت اسلامی وصل نماییم و الله حاکم باشد؛ ما توحید الله را انجام می دهیم و مقاومت هم به خاطر همین اطاعت خطی از خداوند است.

علت مبارزه ما با نظام استکبار این است که: ۱- می خواهد انسانیت را از مردم بیرون بکشد و استعمار نماید. ۲- در راستای استقلال و هویت بخشی به کشورهاست ما حاضر نیستیم کشور و مردمی زیر سلطه باشند لذا هدف استکبار همین است، ۳- در راستای تقویت بنیه اعتقادی جهان اسلام و همچنین تقویت بنیه فقهی و اخلاقی جهان اسلام است.

مقاومت همیشه با تدبیر است، برخی معتقدند مقاومت به معنای بی تدبیری است اصلا اینگونه نیست در روایتی از پیغمبر ص که خطاب به عبدالله مشموج است ایشان از صحابی های معروف هستند می‌فرمایند: هر کاری را با دانش و خرد انجام بدهید.

حضرت آقا تاکید بر این مطلب دارند که ما در بحث مقاومت، تدبیر، سناریو و طراحی و هدف داریم و ما در مقاومت روش آرمان گرایی واقع بین را انجام می دهیم یعنی موقعیت های موجود را نگاه می کنیم الان در کجا ایستاده ایم و بعد اینکه می خواهیم به کجا برسیم. آرمان و افق ما آزادی بشریت از دستان نظام سلطه و رهایی مسلمانان از سلطه صهیونیست است که با آزادی قدس محقق می شود.

مقاومت ابعاد مختلفی دارد همچنین هسته های زیادی دارد و تنها یک بعدی نیست، حضرت آقا می فرمایند مسجد هسته مقاومت است.

رسا ـ چگونه می‌توانیم بحث فقه مقاومت را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی به صورت ساختارمند و عملیاتی پیگیر باشیم؟

ما در سیاست خارجی بحث مقاومت را داریم و اگر بگوییم وجود ندارد اشتباه است مقاومت از دفاع هم می آید. در مقدمه قانون اساسی نیز اشاراتی به مقاومت شده است. ما در اصول بحث توحید و اجتناب از طاغوت و نفی استکبار را داریم. در بعد سیاست خارجه، چه در اصول و چه در مقدمه قانون اساسی ما بعدی به نام ۱-حمایت از محور مقاومت ۲- دفاع از مظلوم را داریم.

اگر منظور شما این است که ما باید در هم صدایی پیوند بیشتری داشته باشیم، باید بگویم که بله لازم است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی دو بعد دارد یک بعد رسمی دارد که منظور وزارت خارجه است و یک بعد آن نگاه بین المللی به کل نظام است و در آن چارچوب خود حضرت آقا یکی از بازیگران اصلی می باشند. یعنی اگر سیاست خارجی را در چارچوب وزارت خارجه ببرید کمتر این مباحث را می بینید و مقاومت می شود.

کنفرانس هایی که حوزه علمیه می گذارد و بعد بین المللی می گیرد، بازخورد سیاست خارجه نظام می شود. الحمدلله هم‌صدایی مقاومت بالاخص در بین ملت و نظام خوب است و باید کارهای پر رنگ تری انجام شود. ما باید دیپلماسی عمومی را در زمینه مقاومت فعال تر نماییم چرا که مقاومت یک فرهنگ است.

با گسترش فرهنگ مقاومت ما می توانیم در جنگ نرم با آنها مقابله نماییم و همین کار اکنون صورت گرفته است. حضرت امام با فرمان صدور انقلاب و طرح بحث روز قدس، دیپلماسی عمومی را فعال کردند؛ در نتیجه آن کشورهایی را می بینیم که مسلمان نیستند اما برای روز قدس احترام قائلند و از مردم مظلوم فلسطین دفاع می نمایند.

ما باید در بحث های بین المللی بیشتر کار کنیم؛ باید چهره خبیثانه نظام استکباری را نمایان کنیم و بازوهای این نظام استکباری که کشورهایی همچون آمریکا و انگلستان و صهیونیست را به همه بشناسیم.

خوبی ها و فرهنگ انسان دوستانه خود را بیشتر بروز دهیم و اسلام وحدت و اسلام مقاوم و دغدغه مند را نشان دهیم. الان فرصت خوبی است که چهره واقعی و تکلیف محوری مسلمانان را به گوش جهان برسانیم.

مبارزه با داعش، حضور فیزیکی بود؛ داعش در راستای نظام استکبار کار می کرد. اکنون در عرصه جنگ نرم هستیم اگر این باورها را بتوانیم در یک سمت هدایت نماییم و بدانیم مقاومت حرف بشریت و انسان را می زند همدلی انسان ها با افکار مختلف خیلی راحت است.

رسا ـ شما دوگانه مطرح شده منافع ملی و مصالح امت اسلام را چطور تحلیل می‌کنید؟

توجه داشته باشید که منافع ملی هر کشور متناسب با چه چیزی تعریف می شود مثلا ما چه چیزی را منفعت بدانیم و چه چیزی را منفعت ندانیم اگر بر اساس قوانین و چارچوب اهداف آن کشور باشد منافع ملی حساب می شود؛ آیا در قانون اساسی ما بحث مقاومت و بحث مقدمه ظهور شدن وجود ندارد؟

آیا در سیاست خارجه ما حمایت از مظلوم و دفاع از مظلوم وجود ندارد بحث فلسطین بحث حمایت از آن وجود ندارد حقیقتا وجود دارد پس دفاع از فلسطین یکی از منافع ملی ما است.

نگاه دوم اینکه دفاع از یک کشور آیا باید صرفا در درون مرزهای آن کشور باشد؟ امیرالمومنین(ع) می فرمایند هر که در مرزهای خودش دفاع کند ذلیل می شود به همین دلیل ما مقاومت را به خارج از مرزهای خودمان برده ایم، بنابراین مبارزه  با نظام استکبار در خارج از مرزها جز منافع ملی ما است. 

ما در راستای حق و اخلاق دفاع از مظلوم می کنیم، مگر این کارها در سازمان ملل حقوق بشر تعریف نمی شود مگر کمک های بشردوستانه به کشورهای دیگر ارسال نمی شود و حتی بالاتر از آن ما کشور اسلامی و حقوق بشر اسلامی داریم آیا نباید دفاع نماییم؟

حتی دفاع از یک شهروند دیگر نیز منفعت ملی است چراکه اگر دفع بلا نکنیم همین بلا سراغ ما نیز خواهد آمد و بعدها ما دچار مشکل شویم و آنها نیز به ما کمک می نمایند.

مثال ساده آن، در جنگ تحمیلی کدام کشور به ما کمک می کرد؟ سوریه یکی از کشورهایی بود که برای ما سلاح و تجهیزات می فرستاد، چرخه زمانه چرخید و حالا سوریه به این وضع دچار شد، آیا ما نباید به سوریه کمک می کردیم؟ در نظام بین الملل اگر می خواهید وحدت و همگرایی صورت بگیرد باید به هم کمک بدهیم اگر کمک ندهید خودتان هم آسیب می بینید.

رسا ـ دفاع از کشورهای اسلامی تحت چه عنوانی از جهاد مطرح می‌شود؟

دفاع از مظلوم وظیفه تمام مسلمانان است؛ حتی کافری مورد ظلم قرار گرفت، اسلام چه حکمی می کند؟ اسلام می گوید از این کافر مظلوم دفاع کن، مظلوم که هست، لذا بحث ستم دیده بحثی انسانی است که اسلام روی آن تاکید دارد. دوم اینکه آیا اهل سنت جزو مسلمانان هستند یا خیر؟ دفاع از مسلمین یکی دیگر از وظایف مسلمین است آیا تحت حاکمیت الله قدم برمی دارند یا خیر؟ آنها هم می خواهند خدا و اسلام حاکم باشد.

یعنی ما هم دفاع از کشور اسلامی و هم دفاع از مسلمان و دفاع از مظلوم و بی دفاع می کنیم؛ از هر جنبه ببینیم اسلام حکم می کند که باید دفاع کنیم؛ از نظر اخلاقی هم نگاه کنیم، اخلاق ما را وادار می کند از هر مظلومی دفاع کنیم.

رسا ـ مرحوم آیت الله بهجت بحثی را تحت عنوان مرزبانی در اسلام مطرح می‌کنند و دامنه مرزبانی را بسیار گسترده می‌دیدند، با توجه به این بحث نسبت فقه مقاومت را با دارالکفر و دارالاسلام و مرزهای اسلام را تبیین کنید.

منظور ما از مرز اسلام چیست؟ ما در این زمینه دو بحث داریم یک اینکه کشور اسلامی و مرز جغرافیایی مدنظر ما است یا مرز اعتقادی و آیا این دو با هم فرق دارند؟ مراد اسلام از مرز چیست، این مرزها بر اساس عهدنامه تشکیل شده و مرز جغرافیایی در وستفالی در سال ۱۶۴۸ مشخص شد. ملیت گرایی دولت ـ ملت اولین بار آنجا تشکیل شد؛ در اصل این مرز جغرافیایی که الان هست مرز انسان هاست، یعنی ملیت ساز است و این مورد پسند اسلام نیست.

اسلام مرز اعتقادی را قبول دارد آیا اسلام به این مرزها احترام می گذارد؟ این مرزها را مثل مرزهای استانی قبول دارد استان ها هم با هم مرز دارند لذا مرز مدیریتی برای منابع و منافع است ولی مشارکت هم با هم دارند مانند مشارکت استانها، در قدیم هم دارالاسلام بلادی مانند مصر و... بود هر کدام حاکم داشتند و مدیریتی بود لذا منظور از مرز بحث کشورهای اسلامی است.

یک زمان می گوییم از کیان اسلام دفاع می شود از اسلام دفاع شود دیگر بحث کشور نیست بحث دفاع از اعتقاد اسلام بحث دفاع از احکام اسلام است و بحث دفاع از اخلاق اسلام است.

پس مقاومت در مسائل فرهنگی، در عرصه های علمی ما انجام می گیرد حتی ما باید مقاومت هایی در بلاد اسلامی ایجاد نماییم تا نظریات کشورهای بلاد کفر وارد نشود اگر مخالف اصل اسلام است یا پوزیتیویستی هستند در اینجا باید هسته های مقاومت در دانشگاه ها و محافل علمی شکل بگیرد، پس دفاع از کیان اسلام عرصه های مختلفی دارد تنها مرز جغرافیایی نیست.

شما نوشته ای را توییت می کنید یا در اینستاگرام دفاع می کنید اینها همگی مقاومت است، چرا که از اسلام دفاع می کنیم، مقاومت اسلامی دفاع از کیان اسلام هم هست، دفاع از قبله اول مسلمین و مسلمان و کشور اسلامی هم هست، مقاومت هسته اسلام است و از همان ابتدا وجود داشته و با اسلام شکل گرفته و با باطل مبارزه می کند.

رسا ـ در پایان اگر نکته ای هستید بفرمائید.

ما بر اساس اسلام باید عرصه‌های مختلف جهاد و مقاومت را در نظر بگیریم، حتما عرصه ها را نظامی نبینیم. نکته بعد اینکه نگاه تکلیف محوری داشته باشیم، یعنی بر اساس شرایط زمان و مکان شرایطی را برای خود تعریف نماییم. سوم اینکه حتما جهاد کبیر را سرلوحه قرار دهیم، یعنی دشمن شناسی و شناخت حربه‌ها و پیدا کردن راهکار پاسخ به دشمنان یک امر حیاتی است، تا در مسئله مقاومت جای دوست و دشمن و دشمن با خودی اشتباه نشود./ت302/ف