گزارشی از دوره نخست برنامه شکوفایی استعداد پژوهشگری طلاب جوان
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دوره نخست برنامه شکوفایی استعداد پژوهشگری طلاب جوان پنجم دی ماه طی مراسمی در سالن اجتماعات ساختمان شماره 4 معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه به کار خود پایان داد.
در این مراسم که با حضور جمعی از پژوهشگران و صاحب‌نظران حوزه علمیه قم برگزار شد، گزارشی از فعالیت‌های انجام شده و همچنین چشم‌انداز آتی برنامه‌های معاونت پژوهش در زمینه استعدادهای پژوهشگری طلاب ارائه شد و پس از آن طلاب مستعد به طرح دیدگاه‌های خود درباره طرح شناسایی، پرورش و جهت‌دهی استعداد پژوهشگری طلاب جوان پرداختند.
هرچند این گزارش در تلاش است تا بخشی از مراسم اختتامیه دوره اول برنامه شکوفایی استعداد پژوهشگری طلاب جوان را به رشته تحریر درآورد، اما نگاهی به طرح شناسایی، پرورش و جهت‌دهی استعداد پژوهشگری طلاب جوان که از سوی واحد استعدادیابی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه ارائه شد، ضروری است.
طرح شناسایی، پرورش و جهت‌دهی استعداد پژوهشگری طلاب جوان
حجت‌الاسلام مهدی طهماسبی، مسؤول واحد استعدادیابی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه در بیان مقدمه و سابقه طرح شناسایی، پرورش و جهت‌دهی استعداد پژوهشگری طلاب جوان، این‌گونه توضیح می‌دهد که واحد استعدادیابی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه، پس از انجام مطالعات و بررسی‌های اولیه درباره مؤلفه‌هایی همچون مفهوم استعداد، پژوهشگری، استعداد پژوهشگری، استعدادیابی در سیره بزرگان سلف حوزه، آزمون‌های روان‌سنجی، آزمون‌های استعداد عام و خاص، شیوه‌های گزینش و استخدام در علوم مدیریت و سازماندهی نیروی انسانی، مطالعه نقدهای وارد بر روایی و اعتبار این آزمون‌ها و بررسی مبانی فلسفی معرفت‌شناختی آنها به نتایجی رسید که به نتایج دوازدگانه معروف شد.
وی در ادامه افزود: نخستین نتیجه‌ای که از این بررسی‌ها به دست آمد، آن بود که اگر بخواهیم عده‌ای از طلاب در رشته یا رشته‌های فقط و فقط پژوهش کنند، تنها برخی از این طلاب این آمادگی را دارند و این آمادگی نیز قابل تشخیص است و دومین نتیجه به مقوله استعداد مربوط به شرایط درونی امکانات و توانایی‌های روانی فرد برمی‌گشت که نقطه ثقل استعدادها، روان و شخصیت او را تشکیل می‌داد.
حجت‌الاسلام طهماسبی، تأثیر عوامل محیطی و بیرونی که اغلب موجب پرورش یا تضعیف استعدادها می‌شود نه ایجاد یا زوال آنها را از دیگر نتایج این بررسی‌ها برشمرد و با بیان این‌که استعداد پژوهشگری مفهومی است که فعالیت‌های تشخیصی و پرورشی با محوریت آن انجام می‌شود به ارائه تعریفی از استعداد و پژوهشگری پرداخت و گفت: استعداد عبارت از وجود توان یا عدم وجود عوامل بازدارنده، گرایش و قابلیت برای انتساب احتمال زیاد اکتساب یک ویژگی توسط فرد و پژوهشگری عبارت از بیان مسأله، گردآوری اقوال، ارزیابی اقوال و تعیین قول مختار است.
وی همچنین استعداد پژوهشگری یعنی وجود یا عدم وجود پارامترهایی در قالب توان، گرایش و قابلیت برای اکتساب ویژگی پژوهشگری توسط افراد، اجرای روش‌های مختلف شناسایی از جمله آزمون‌های استعدادیاب با توجه به انواع پارامترها برای شناسایی استعداد پژوهشگری را مورد نظر قرار داد و بیان داشت: نتایج حاصل از آزمون‌های سنجش استعداد به عنوان یکی از منابع اطلاعات می‌باشد که به همراه منابع دیگری همچون سابقه آموزشی و پژوهشی و عملکرد آزمودنی در برنامه‌های شکوفایی به عنوان منابع تحلیل و تفسیر استعداد پژوهشگری قلمداد می‌شود.
مسؤول واحد استعدادیابی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه با بیان این‌که برنامه پرورش و شکوفایی استعداد پژوهشگری، با توجه به عوامل و شرایط مؤثر بر استعداد، قابل طراحی و اجرا است، اظهار داشت: در برنامه پرورش و شکوفایی، دانش‌هایی به فرد آموخته می‌شود، عاداتی در او ایجاد می‌گردد یا از او زدوده می‌شود، قوای ذهنی او تقویت می‌شود، مهارت‌هایی در او ایجاد می‌شود و برخورد صحیح و منطقی با مسائل علمی و پژوهشی را می‌آموزد و در آخر میزان رشد استعداد پژوهشگری براساس نحوه عملکرد آزمودنی در برنامه شکوفایی به ویژه انجام پژوهش‌های آموزشی و بعضاً تألیفی قابل ارزشیابی و سنجش است.
وی همچنین به اجرای آزمایشی این طرح اشاره کرد و با بیان این‌که در ابتدای طرح 90 نفر از طلاب حوزه علمیه قم با کمک اساتید و مدیران مدارس شناسایی شدند و مورد ارزیابی قرار گرفتند، گفت: با در نظر گرفتن موارد دوازده گانه، واحد استعدادیابی فرآیند پرونده، آزمون‌ها و برنامه شکوفایی را که شامل اطلاعات علمی، پژوهشی و فرهنگی براساس خوداظهاری آزمودنی، نتایج حاصل از تحلیل آزمون‌ها، هوش و شخصیت و نتایج حاصل از عملکرد آزمودنی در برنامه شکوفایی و پرورش استعداد پژوهشگری با زمان تقریبی 200 ساعت در طول یک سال تحصیلی در مجموعه‌ای از طلاب پنج مدرسه علمیه قم، امام باقر(ع)، حقانی، شهیدین، معصومیه(س) و اباصالح(عج) به عنوان گروه اول اجرا و اطلاعات لازم برای تحلیل و ارزیابی مقوله استعداد پژوهشگری طلاب جمع‌آوری شد.
حجت‌الاسلام طهماسبی، تصریح کرد: در این طرح مدرک دیپلم، یایه سوم و سن 20 بهترین مقطع سنی، پایه تحصیلی و مناسب‌ترین زمان برای آغاز فرآیند تشخیص داده شد و بهترین مقدار ضریب و سهمی که به هر یک از منابع سه‌گانه در تفسیر و تحلیل نتایج می‌توان داد، ضریب 20، 30 و 50 بود.
وی با با بیان این‌که روش تحقیق در فقه پیش از ورود به گرایش‌ها در محتوای برنامه شکوفایی و در قسمت برنامه آموزشی مورد بررسی قرار گرفت، طراحی و تدوین شیوه شناسایی، پرورش و جهت‌دهی استعداد پژوهشگری طلاب از طریق تحلیل و تفسیر نتایج حاصل از پرونده تحصیلی، آزمون‌های روان‌سنجی و ارزشیابی برنامه شکوفایی، استخراج شاخص‌های ژوهشگری برای طلاب، طراحی و تدوین سبفصل‌های روش تحقیق، طراحی برنامه شکوفایی استعداد پژوهشگری، در سه بخش آموزش، فوق برنامه و مشاوره، تهیه اصول روش تحلیل و تفسیر نتایج حاصل از منابع سه‌گانه یعنی پرونده، آزمون‌ها و برنامه شکوفایی، تدوین آیین‌نامه‌های آموزشی، پژوهشی و پرورش برای ابلاغ به مدارس و مراکز و تدوین دستورالعمل‌ها و مطالب و جزوات تجویزی و توصیه‌ای برای طلاب، اساتید و مدیران را از جمله اهداف این طرح برشمرد.
مسؤول واحد استعدادیابی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه در بخش دیگری از سخنان خود به مراحل اجرا و زمان‌بندی طرح شناسایی، پرورش و جهت‌دهی استعداد پژوهشگری طلاب جوان اشاره کرد و نهایی کردن شاخص‌های پژوهشگری برای طلاب با در نظر گرفتن سرفصل‌های روش تحقیق، اعتباربخشی برنامه شکوفایی استعداد پژوهشگری، ارائه آزمون‌های روان‌سنجی مناسب‌سازی شده، ارائه ویرایش اول از اصول روش تحلیل و تفسیر نتایج از منابع سه‌گانه، تدوین آیین‌نامه، دستورالعمل‌ها و جزوات، آسیب‌شناسی اقدامات صورت گرفته برای گروه اول، ادامه اجرای برنامه شکوفایی و اقدامات حمایتی برای گروه اول، انتخاب و جذب گروه دوم طلاب مستعد برای ورود به فرآیند شناسایی را از جمله این مراحل عنوان کرد و گفت: برآورد می‌شود که الگوی شناسایی، پرورش، جهت‌دهی و حمایت از استعداد پژوهشگری طلاب در مدت سه سال تهیه شود.
وی تصریح کرد: برای مشارکت و نظارت علمی و نیز اعتباربخشی طرح، گروهی متشکل از چند تن از اساتید مدارس، یک کارشناس علوم تربیتی، یک روان‌شناس، دو مربی و مشاور پژوهشی به عنوان شورای علمی طرح بودند.
حجت‌الاسلام طهماسبی همچنین از ایجاد فضایی به عنوان یک تالار پژوهش غیرحرفه‌ای شامل منابع لغت، چند منبع تفسیر، یک مجموعه روایی مانند وسایل‌الشیعه، کتب فقهی و اصول، نرم‌افزارهای نور و معجم فقهی، محل برگزاری کارگاه برای 50 تا 100 طلبه جوان که مستعد پژوهشگری هستند را از ملزومات اجرایی این طرح برشمرد.
وی با اشاره به چشم‌انداز آتی کانون پرورش استعدادهای پژوهشگری طلاب جوان، گفت: این کانون به عنوان یک بافت و فضای فکری پژوهشی می‌تواند محلی برای گردهم‌آیی طلاب مستعد پژوهشگری باشد. این مکان برای طلابی که شناسایی شده‌اند، به مثابه محیطی خواهد بود که بستر شکوفایی توانایی‌ها و استعدادها را فراهم کرده است. کتابخانه قفسه‌باز شامل منابع و کتب معرفی شده از سوی اساتید، منابع دیجیتال، کارگاه‌های روش تحقیق، محلی برای گپ و گفت علمی با حضور پژوهشگران و فضلای جوان از جمله ویژگی‌های این فضا خواهد بود.
مسؤول واحد استعدادیابی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه در ادامه انجام مطالعات نظری مرحله دوم برای به دست آوردن الگوی جامع شناسایی، شکوفایی، هدایت و حمایت از استعدادهای پژوهشگری طلاب جوان، افتتاحیه کانون پرورش استعدادهای پژوهشگری طلاب جوان استان قم در هفته پژوهش، جذب و شکوفایی مستعدان دوره دوم در قالب کانون فوق، فعال‌سازی، بازخوردگیری و بهینه‌سازی برنامه‌های مکمل طرح و ارایه الگوی اولیه طرح به استان‌های داوطلب در انتهای سال تحصیلی جاری و توجیه لازم آنها برای اجرای آزمایشی در هر استان را از جمله فعالیت‌های آتی این کانون عنوان کرد.
وی در پایان سخنان خود، گفت: حمایت معنوی مسؤولان و بزرگان حوزه، تمهید مکان مناسب برای کانون پرورش استعدادهای پژوهشگری استان قم، تسهیل فرایندهای تصویب‌خواهی از مراجع ذی صلاح حوزه در جهت پیشبرد اهداف طرح، تأمین بودجه مناسب اجرای طرح و برنامه‌های مکمل و تسهیل در واگذاری و تأمین هزینه سرانه شکوفایی و تشویق طلاب فعال در طرح از مهم‌ترین ملزومات فراروی طرح شناسایی، پرورش و جهت‌دهی استعداد پژوهشگری طلاب جوان است.
در ادامه و پس از سخنان حجت‌الاسلام طهماسبی، حجت‌الاسلام مجتبی زارعی، استاد حوزه علمیه قم و از مشاورین عالی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه به مفهوم استعداد پژوهشگری اشاره کرد و با بیان این‌که در اصطلاح صاحبان علوم تربیتی و روان‌شناسی از استعداد پژوهشگری به استعداد درخشان تعبیر می‌شود، به ارائه تعریفی از استعداد پرداخت.
وی که در تعریف استعداد، آن را به ویژگی درونی یک شخص که دارای ظهور و بروز بوده و از سوی دیگران قابل شناسایی، رشد و تربیت است، تعبیر کرده بود، در ادامه سخنان خود مؤلفه‌های استعداد پژوهشگری همچون قدرت تفکر، نظم فکری، ثبات شخصیت، حافظه فوق‌العاده، علاقه به مطالعه و دانش، آزاداندیشی و نداشتن جمود اشاره کرد.
این مشاور عالی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه با اشاره به تفاوت استعدادها در شاخه‌های مختلف علوم، فعالیت علمی برای شناسایی ضریب‌هایی که متوجه هرکدام از این مؤلفه‌ها است را ضروری دانست و پس از آن در اهمیت پژوهش در حوزه‌های علمیه سخن گفت و تعریف استاد قراملکی از پژوهش را که پژوهش پردازش اطلاعات با فرایند نظام‌مند متعلق به گستره خاصی از علوم، دارای هویت جمعی و متضمن نوآوری است، را ارائه داد.
نتیجه پژوهشگری در حوزه‌های علمیه باید منتهی به تولید علم شود
وی با بیان این‌که پژوهشگری در لسان حوزه علمیه به معنای اجتهاد است و نتیجه پژوهشگری در حوزه‌های علمیه باید منتهی به تولید علم شود، خاطرنشان کرد: تبدیل استعداد به فعلیت تام و قرار گرفتن آن در مسیر رشد با برنامه و فرایند تعلیم و تربیت ضروری است.
حجت‌الاسلام زارعی با اشاره به اهمیت بسیار بالای نیروی انسانی در عرصه‌های مختلف پژوهشگری، کمبود نیروی انسانی لازم را یکی از نقص‌های جدی در مسیر نهضت نرم‌افزاری و تولید دانش دانست و با تأکید بر سرمایه‌گذاری در این زمینه، افزود: استعدادیابی پژوهشگری میان طلاب یک ایده استراتژیک و بسیار عالی است که این کار با سختی‌های خاص خود همراه بوده و حقیقتاً هم جای تقدیر دارد، اما باید بیش از پیش متوجه ضرورت این امر بود و در میان مسؤولان حوزوی نیز ایجاد حساسیت کرد.
وی ابراز داشت: باید همواره اهداف بلندمدت را برای این اقدامات نوین و اثربخش در حوزه‌های علمیه تعریف و تبیین کرده و با همت و تلاش مضاعف و با ایجاد تعامل لازم به اهداف متعالی در عرصه‌های مختلف دست یابیم.
حجت‌الاسلام سیدعلی عماد، معاون پژوهش حوزه‌های علمیه از دیگر سخنران‌های این مراسم بود که معرفی دستگاه اجتهادی و مدیریتی حوزه را ضروری دانست و با بیان این‌که شکل‌گیری دستگاه مدرن ادبیاتی دیگری به جای دستگاه مدیریتی حوزه، زمینه حضور جدی مدیریت دینداران را در عرصه مدیریت عالم محدود کرده است، گفت: متأسفانه دستگاه ادبیات علمی، اجتهادی و مدیریتی حوزه به دلیل جدا بودن از بدنه و مدیریت اجتماعی، آنچنان که باید جای خود را در بین نهادهای مدیریتی پیدا نکرده است.
حرکت از طلبگی مهجور به طلبگی مأمور آبادان و آبادکننده
وی با بیان این‌که مهم‌ترین شرط معرفی هرچه بهتر دستگاه اجتهادی و مدیریتی حوزه، افزایش ظرفیت‌های انسانی است، و هر ظرفی به اندازه توسعه‌ای که می‌یابد، از دانش که رحمتی الهی است، بهره می‌گیرد، بر حرکت از طلبگی مهجور به طلبگی مأمور آبادان و آبادکننده تأکید کرد و افزود: این امر حاصل نمی‌شود جز این‌که طلبه، جامعه و جهانی را که در آن زندگی می‌کند به درستی بشناسد و بداند که رساله‌های فقهی، اولویت یک، دو و سه جامعه ما نیستند.
معاون پژوهش حوزه‌های علمیه در ادامه به تدوین نقشه راه در حوزه‌های علمیه اشاره کرد و با بیان این‌که امروزه از این نقشه راه به عنوان توضیح‌المسائل هر حوزوی یاد می‌شود، قاعده تکلیف‌مداری انسان در نظام فهم دینی و دانش‌های حوزوی را دارای اهمیت بسیار دانست و با تأکید بر اهمیت مفاهیم بنیادین مدیریت جهان، افزود: مدیریت جهان دانش‌بنیان بر مفاهیمی بنیادی همچون نیازسنجی، اولویت‌گذاری، موقعیت‌سنجی، شناخت امکانات، استعدادها، تعیین بایسته‌ها و طبقه‌بندی آنها استوار است.
تحقیق کاوشی حق‌گرا است که نقطه هدف را معین می‌کند
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که متأسفانه امروز واژه تحقیق جای خود را به واژه پژوهش داده است، اظهار داشت: تحقیق در دل خود مضمون بسیار روشنی دارد که به وضوع قابل مشاهده است؛ تحقیق کاوشی حق‌گرا است و نقطه هدف را معین می‌کند.
معاون پژوهش حوزه‌های علمیه با اشاره به ارزیابی بانک جهانی از درآمد تمامی جهان در سال 2005، تربیت نیروی انسانی مناسب را سودآورترین فعالیت علمی برای هر جامعه‌ای برشمرد و اذعان داشت: پرورش نیروی انسانی و ارتقای آن، سبب افزایش 25 درصدی سرمایه و ایجاد سود در جهان شده است.
گفتنی است، مراسم اختتامیه دوره اول برنامه شکوفایی استعداد پژوهشگری طلاب جوان که رأس ساعت 18 یکشنبه 5 دی‌ماه برگزار شده بود در ساعت 20:30 با تقدیر از برگزیدگان این دوره به کار خود پایان داد. /920/ز502/ع