نقش زیارت حضرت معصومه در تقویت جایگاه علمی قم

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حضرت فاطمه معصومه (س) نقش بی‌بدیلی در تقویت جایگاه علمی شهر قم ایفا کرده است که این تأثیرگذاری را می‌توان در جنبه‌های مختلف بررسی کرد:

پایه‌گذاری مرکزیت علمی قم

حضور و دفن حضرت معصومه (س) در قم، این شهر را به یکی از مهم‌ترین مراکز علمی جهان تشیع تبدیل کرد. پیش از ورود ایشان، قم به واسطه حضور خاندان اشعری و برخی شیعیان، مرکزی برای گردهمایی پیروان اهل بیت (ع) محسوب می‌شد، اما با ورود و اقامت دائمی ایشان (با شهادت و دفن در این شهر)، قم به جایگاهی فراتر از یک مرکز شیعی تبدیل شد. امام صادق (ع) درباره قم فرموده بود: «قم آشیانه آل محمد (ص) و پناهگاه شیعه آل محمد (ص) است»، و این پیشگویی با حضور حضرت معصومه (س) تحقق یافت، به گونه‌ای که این شهر به کانون اصلی علوم اهل بیت (ع) بدل گشت.

 جذب دانشمندان و محدثان شیعه

پس از استقرار مرقد مطهر حضرت معصومه (س) در قم، به تدریج علما، محدثان و راویان بزرگ شیعه به این شهر مهاجرت کردند. این مهاجرت‌ها که با انگیزه مجاورت با حرم کریمه اهل بیت (ع) صورت می‌گرفت، موجب شکل‌گیری حلقه‌های علمی و تبادل دانش شد. محدثان بزرگی همچون زکریا بن آدم قمی (از اصحاب امام رضا (ع))، احمد بن اسحاق قمی (نماینده امام هادی (ع) و امام عسکری (ع))، و خاندان‌های علمی متعدد پس از این واقعه، قم را به عنوان پایگاه علمی خود انتخاب کردند.

 شکل‌گیری مکتب حدیثی قم

یکی از مهم‌ترین پیامدهای حضور حضرت معصومه (س) در قم، شکل‌گیری مکتب حدیثی قم بود. این مکتب که به دقت و اعتبار احادیث نقل شده معروف است، پس از مکتب حدیثی کوفه، دومین مکتب بزرگ حدیثی شیعه محسوب می‌شود. مکتب حدیثی قم با ویژگی‌هایی چون:

- دقت در نقل روایات

- پرهیز از نقل روایات غیر معتبر

- توجه به سلسله اسناد

- تألیف کتب حدیثی معتبر

به مرجع مهمی برای علوم حدیث شیعه تبدیل شد و پایه‌گذار آثار ارزشمندی همچون «تفسیر قمی» اثر علی بن ابراهیم قمی و دیگر آثار حدیثی گردید.

 تأسیس نخستین حوزه‌های علمیه شیعی

وجود مرقد حضرت معصومه (س) سبب شد تا نخستین حوزه‌های علمیه شیعی در جوار ایشان شکل بگیرد. این مدارس علمی که ابتدا به صورت محافل درسی کوچک در اطراف حرم مطهر تشکیل می‌شد، به مرور به مراکز مهم آموزش علوم دینی و به ویژه فقه و اصول جعفری بدل گشت. با گذشت زمان، قم به پایگاه اصلی علوم فقهی، حدیثی، کلامی و تفسیری شیعه تبدیل شد و نقش مهمی در تدوین و حفظ میراث علمی اهل بیت (ع) ایفا کرد.

 احیای اندیشه امامت و ولایت

حضرت معصومه (س) خود از راویان و ناقلان معتبر احادیث بود که بیشتر روایات ایشان درباره ولایت و امامت نقل شده است. این میراث روایی پس از شهادت ایشان، همچنان در قم به حیات خود ادامه داد و سبب شد تا مباحث مربوط به امامت و ولایت در این شهر به صورت گسترده مورد بحث و تحقیق قرار گیرد. محدثان قم با تکیه بر این میراث، آثار ارزشمندی در زمینه اثبات امامت و تبیین جایگاه اهل بیت (ع) تألیف کردند که در تقویت بنیان‌های اعتقادی شیعه نقش بسزایی داشت.

 تأثیر در گسترش مراکز علمی در قرون بعدی

مرقد مطهر حضرت معصومه (س) نه تنها در قرون نخستین، بلکه در طول تاریخ تشیع همواره منشأ تأسیس مراکز علمی بوده است. حوزه علمیه قم که امروزه بزرگ‌ترین مرکز آموزش علوم دینی شیعه محسوب می‌شود، ریشه در برکت وجود این بانوی بزرگوار دارد. در دوران معاصر، با احیای حوزه علمیه قم توسط آیت‌الله حائری یزدی در سال 1301 هجری شمسی و سپس رونق آن در دوران آیت‌الله بروجردی و امام خمینی (ره)، بار دیگر قم به قطب علمی جهان تشیع تبدیل شد و این امر بدون تردید مرهون حضور و برکات معنوی حضرت معصومه (س) است.

 ارتباط با مراکز علمی دیگر

حضور حضرت معصومه (س) در قم سبب شد تا این شهر به نقطه اتصال میان مراکز علمی شیعی مانند مدینه، کوفه، ری و خراسان تبدیل شود. علما و دانشمندان این مراکز برای زیارت مرقد مطهر ایشان به قم سفر می‌کردند و در جریان این رفت و آمدها، تبادل علمی گسترده‌ای میان حوزه‌های مختلف شکل می‌گرفت. این ارتباطات علمی سبب غنای فکری و پویایی علوم شیعی شد و قم را به چهارراه تبادل آرا و اندیشه‌های علمی تبدیل کرد.

 ترویج نگارش کتب مذهبی و ارزش‌های دینی

به برکت وجود حضرت معصومه (س)، قم به کانون نگارش و تألیف کتب مذهبی تبدیل شد. بسیاری از تألیفات مهم شیعی در زمینه‌های فقه، حدیث، کلام و تفسیر در این شهر به رشته تحریر درآمد و از آنجا به سایر نقاط جهان اسلام انتشار یافت. به عنوان مثال، شیخ صدوق (متوفای 381 هجری قمری) که از بزرگترین محدثان شیعه است، برخی از آثار مهم خود را در قم و به برکت نزدیکی به مرقد حضرت معصومه (س) تألیف کرد.

 مقابله با انحرافات فکری و عقیدتی

مکتب علمی قم که با محوریت حرم حضرت معصومه (س) شکل گرفت، در طول تاریخ نقش مهمی در مقابله با انحرافات فکری و عقیدتی و حفظ اصالت تعالیم اهل بیت (ع) داشته است. این مکتب با تکیه بر میراث روایی معتبر، پاسدار اندیشه‌های اصیل شیعی بوده و در برابر جریان‌های فکری منحرف ایستادگی کرده است.

 تداوم و استمرار نقش علمی قم تا عصر حاضر

امروزه قم بزرگترین مرکز آموزش علوم دینی شیعه در جهان است که سالانه هزاران طلبه و دانش‌پژوه از سراسر جهان به این شهر سفر می‌کنند تا از مکتب علمی آن بهره‌مند شوند. این جایگاه علمی ممتاز که قم را به «دارالعلم» و «شهر علم و اجتهاد» تبدیل کرده، بدون تردید مرهون برکات وجودی حضرت معصومه (س) است.

 نتیجه‌گیری

حضرت فاطمه معصومه (س) با انتخاب قم به عنوان محل اقامت خود و سپس با شهادت و دفن در این شهر، سنگ بنای قطب علمی بزرگی را نهاد که در طول تاریخ تشیع، نقش بی‌بدیلی در حفظ و گسترش علوم اهل بیت (ع) داشته است. این بانوی بزرگوار که خود از دانشمندان و محدثان برجسته بود، با حضور پربرکت خود، قم را به کانون علم و معرفت تبدیل کرد و میراثی جاودانه از خود به یادگار گذاشت که همچنان پس از گذشت بیش از دوازده قرن، منشأ خیر و برکت برای جهان اسلام و به ویژه مکتب تشیع است.