دزدان دريايی چگونه جزيره انگلستان را به امپراطوری بريتانيا تبديل كردند

به گزارش خبرگزاری رسا، سری فیلم‌های "دزدان دریایی کاراییب" از محبوب‌ترین محصولات هالیوود در نشان دادن بخشی از تاریخ دریانوردی دنیا با چاشنی تخیل است. سواحلی غرق در رطوبت معمول آمریکای جنوبی با قلعه‌هایی که سربازان امپراطوری بریتانیا از آن بر بخش مهمی از سواحل دریای کاراییب فرمان می‌رانند و صد البته دزدان دریایی که در عشرتکده‌ها، غنیمت‌های آخرین غارت خود را خرج می‌کنند.

این تصویر پر زرق و برق علی‌رغم اغواگری فراوان با آنچه در تاریخ روی داده تفاوتی به اندازه زمین تا آسمان دارد. در واقعیت امپراطوری بریتانیا نه تنها دشمن دزدان دریایی نیست بلکه آشکارا با آن‌ها علیه دشمنان خود همپیمان می‌شود. همپیمانانی که نه تنها سلطه امپراطوری بریتانیا را بر آب‌های جهان تضمین کردند بلکه تبدیل به مادرخرج درباره پر هزینه بریتانیا شدند.

اروپایی‌ها چگونه یک تریلیون دلار در آمریکای لاتین غارت کردند؟

نقطه آغاز داستان عجیب دزدان دریایی را می‌توان در شهر گرنادا یا همان غرناطه یافت. زمانی که ایزابل ملکه کاستیل به همراه شوهر خود فردیناند در دوم ژانویه 1492 پس از 9 ماه محاصره آخرین نشانه‌های حاکمیت مسلمانان در شبه جزیره ایبری را محو کردند. هفت ماه بعد در اوت 1942 یک ماجراجوی ایتالیایی به نام کریستف کلمب از سوی ایزابل و فردیناند راهی سفری دریایی شد تا با غارت هند افسانه‌ای خزانه پادشاهای بریتانیا را انباشته‌تر کند. سرزمینی که از زمان جنگ‌های صلیبی به عنوان منبعی غنی از طلا در ذهن شهسواران اروپایی نقش بسته بود.

در گوشه دیگری از شبه جزیره ایبری، مانوئل پادشاه پرتغال که حریصانه تلاش‌های ایزابل و فردیناند را دنبال می‌کرد در سال 1498 و پنج سال بعد از سفر کلمب، به لطف واسکودوگاما مسیری به سوی هند یافت. با قاطعیت می‌توان گفت که از این تاریخ دوران جدیدی از تاخت و تاز اروپاییان در دنیا بر پایه تسلط دریایی آغاز شده است.

واسکودوگاما پس از دور زدن قاره آفریقا و نام نهادن امید نیک بر انتهای این خشکی به بنادر پر رونق شرق آفریقا رسید. ممباسا و مالیندی در شرق آفریقا اولین مقصد دوگاما در مسیر هند و پس از آن وی به بندر کالیکوت در ساحال مالابار هند رسید و سرانجام در اوایل سال 1499 با ثروتی هنگفت به لیسبون بازگشت. پس از دوگاما پادشاه پرتغال ناوگان بزرگ و مجهزی به همراه 13 کشتی به فرماندهی ماجراجویی به نام «پدرو مابرال» عازم شرق کرد که این بار در سال 1500 به سواحل برزیل رسید و آن را به نام پادشاه پرتغال متبرک کرد.

 در کنار موفقیت‌های پرتغالی‌ها در کشف و ایجاد یک امپراطوری دریایی در اقیانوس هند و آمریکای لاتین، اسپانیایی‌ها هم به موفقیت‌های بزرگی رسیدند. در سال 1518 فرناندو کورتز یک ماجراجوی اسپانیایی سفر خود را به سمت غرب و بر اساس مسیر کلمپ آغاز کرد. وی در ابتدا به جزایر آنتیل رسید و سپس در 13 مارس 1519 با پانصد مرد مسلح به ساحل مکزیک قدم گذاشت. این واقعه زمینه یک هجوم طولانی علیه امپراطوری ثروتمند آزتک‌ها در آمریکای لاتین بود. امپراطوری که از لحاظ دستاوردهای علمی و اقتصادی از تمام کشورهای اروپایی بالاتر بود و تنها یک برتری جزیی در زمینه سلاح‌های گرم سبب سقوط این امپراطوری و قتل عام دسته جمعی مردم بومی این منطقه شد. در ادامه نیز «فرانسیسکو پیزارو» نظامی دیگر اسپانیایی نیز کشور پرو را تصرف کرد. به این ترتیب تمام آمریکای لاتین به تصرف دو امپراطوری اروپایی پرتغال و اسپانیا در آمد و در کنار آن غارت همه جانبه این کشورها نیز آغاز شد.

آمار روشنی در خصوص میزان دارایی به غارت رفته از این کشورها وجود ندارد، اما طبق برخی برآوردهای تاریخی میزان طلا و جواهرات به غارت رفته از کشورهای آمریکای لاتین به یک تریلیون دلار می رسد.

این ثروت عظیم پایه‌های تمدن جدید اروپایی را که همه آن را به عنوان رنسانس می‌شناسیم، محکم کرد.

قدم اول انگلیسی‌ها برای تبدیل شدن به یک قدرت استعماری

در این دوران کشور دیگری نیز در تکاپوی غارت ثروت‌های عظیم آمریکای لاتین و هند است. هنری هفتم پادشاه بریتانیا که به شدت به همتایان خود در پرتغال و اسپانیا رشک می‌برد یک ماجراجوی ایتالیایی به نام جیووانی کابوتا با همکاری تجار بریستول دومین شهر بندری اروپا راهی اقیانوس اطلس کرد. این ایتالیایی ماجراجو که انگلیسی‌ها در تاریخ خود از او به نام  جان کایوت نام می‌برند با فرمان هنری هشتم راهی دریاها شد تا هر سرزمینی که متعلق به مشرکان و غیر مسیحی‌ها بود را تصرف کند.

کایوت در سفر خود به جزیره کیپ برتون در نوا اسکاتیای کانادا رسید و آن را به نام هنری هشتم تملک کرد. با این حال جدی‌ترین تلاش انگلیسی‌ها برای رقابت با پرتغال و اسپانیا در زمان الیزابت اول آغاز شد. دختری که حاصل تلاش هنری هشتم برای برانداختن مذهب کاتولیک در انگلستان بود و در دوره حکومت وی بود که تلاش‌های جدی انگلیسی‌ها برای تشکیل کلونی‌ها در سواحل آمریکا آغاز شد.

وقتی که دزدان دریایی خرج ملکه الیزابت را می‌دادند

در زمان به قدرت رسیدن ملکه الیزابت جمعیت انگلستان تنها حدود دو میلیون نفر بود. جمعیت لندن در اوایل دوره الیزابت نزدیک به 90 هزار نفر بود که درپایان سلطنت او به 150 تا 200 هزار نفر رسید که عمدتا ناشی از مهاجرت دزدان دریایی و ماجراجویان برای تصرف مناطق ماورای اقیانوس اطلس بود. لندن در آن زمان شهری به شدت طبقاتی بود که ثروتمندان آن در غرب شهر و انبوهی از فقرا در شرق این شهر زندگی می کردند و تنها بندرگاه آن نیز در ساحل رود تیمز به کمپانی هند شرقی تعلق داشت.

زمانی که الیزابت در انگلستان به قدرت رسید، جامعه انگلستان در وضع اقتصادی نابسامانی قرار داشت. در این میان ملکه انگلستان برای تامین مخارج دربار خود که در سال به بیش از 300 هزار پوند در آن زمان بالغ می شد، راحت‌ترین راه را برگزید و آن هم مشارکت با دزدان دریایی و تصرف سایر سرزمین‌ها بود.

سگ‌های درنده ملکه الیزابت چه کسانی بودند

دو همپیمان اصلی ملکه الیزابت در غارت کشتی‌ها سرجان هاوکیینز و سر فرانسیس دریک بودند، که هر دو جزو دزدان دریایی منطقه کاراییب و به مدت 4 دهه سگ‌های درنده الیزابت در دریاها محسوب می‌شدند.

هاوکینز که او را بنیانگذار تجارت آزاد انگلیس با آمریکای جنوبی می‌خوانند، سرپرستی تجارت برده را از سوی شخص الیزابت را بر عهده داست. او نخستین بار در سال 1563 با سه کشتی و یکصد خدمه با سرمایه بازار لندن 500 برده در سیرالئون را به بردگی بردگی برد و در هاییتی فروخت. سپس کشتی‌های خود را از کالا پر کرد و به لیورپول بازگشت. سفر بعدی هاوکینز به سواحل گینه بود. ملکه الیزابت در این سفر یک هزار پوند سرمایه‌گذاری کرد که معادل یک سوم کل سرمایه این محموله بود. این سرآغاز تجارت انگلیسی برده بود که تا اواسط قرن نوزدهم ادامه داشت.

از سوی دیگر دریک نیز با همراهی و سرمایه گذاری الیزابت در حال راهزنی دریایی بود. فرانسیس دریک که کار خود را با دریانوری در یک کشتی باری آغاز کرده بود، ناوگانی را برای غارت کشتی های اسپانیایی تشکیل داد و شروع به غارت آنان کرد. سرمایه اصلی برای تشکیل این ناوگان در حدود 5000  پوند بود که نیمی از آن بر عهده ملکه الیزابت بود و 600 هزار پوند برای ملکه انگلیس سود به همراه داشت.

تنها در یک مورد، دریک با غارت یک کشتی اسپانیایی توانست بیست و پنج هزار پزو طلای ناب را بدست آورد. دریک همچنین در کار تجارت برده بود و عمدتا روستاهای آفریقایی در مستعمرات پرتغال را غارت می‌کرد. حملات مداوم او به کاروان‌های اسپانیایی سبب شد تا پادشاه اسپانیا برای سر وی جایزه بگذارد، اما ملکه الیزابت در سال 1580 به وی مقام سر را اهدا کرد و در سال 1588 نیز به مقام معاون دریاسالاری نیروی دریایی بریتانیا رسید.

به نوشته جیمز میل زمانی که «فرانسیس دریک» در سال 1580 با استقبال ملکه الیزابت پا به خاک انگلستان گذاشت، نزدیک به 500 هزار پوند طلا و کالای غارت شده از اسپانیایی‌ها را به همراه داشت و به این ترتیب توانست مخارج یک سال دربار ملکه الیزابت را تامین کند.

ارنست ماندل مورخ نیز در همین باره می‌نویسد: در حدود سال 1550 در انگلستان کمبود شدید سرمایه وجود داشت. راهزنی دریایی علیه ناوگان اسپانیا که در کسوت شرکت‌های سهامی سازمان داده شده بودند، این موقعیت را به خوبی تغییر داد. بر اساس تخمین‌های صورت گرفته راهزنان دریایی در زمان حکومت الیزابت نزدیک به 12 میلیون پوند ثروت مستقیم وارد این کشور کردند.

پیش به سوی تصرف دنیاهای جدید

اقدام دیگر ملکه الیزابت که باز هم با همکاری دزدان دریایی آغاز شد، تصرف مناطق جدید در ادامه ماجراجویی‌های کایوت بود. در سال 1585 با حمایت مستقیم ملکه الیزابت، «والتر ریگ» نخستین مستعمره انگلیس را در در سرزمین کنونی آمریکا تصرف کرد که بخاطر ملکه الیزابت که در آن زمان وی را ملکه باکره می‌نامیدند، ویرجینیا نامیدند.

برای جلب سرمایه کمپانی‌های متعددی تاسیس شدند که اولین آن‌ها کمپانی ویرجینیا بود که اولین مزارع را بر پایه نیروی کار بردگان آفریقایی ایجاد کرد. در نتیجه همین اکتشافات بود که مستعمرات فراوان انگلیسی‌ها در قاره آمریکا همچون نیوفاوندلند، برمودا، باربادوس، باهاماس، ماساچوست، آنتیگوا، بلیز و جاماییکا کشف شدند.

دزدان دریایی چگونه بریتانیا را نجات دادند

قدم بعدی که در همین زمان بریتانیا برای تسلط بر دریاها و عقب زدن اسپانیا و پرتغال انجام داد، پیروزی بر ناوگان عظیم «فیلیپ دوم» پادشاه اسپانیا بود. فیلیپ که بر سرزمین‌های وسیعی از آمریکای لاتین تا خاور دور حکم می راند و از دزدی های فرانسیس دریک از ناوگان اسپانیا به ستوه آمده بود دستور حمله به خاک بریتانیا را صادر کرد.

در این حمله قرار بود که ناوگان عظیم اسپانیا با یورش به خاک انگلستان و خلیج تیمز سر پل‌های لازم برای حمله به خاک انگلستان را فراهم کند و در ادامه نیز نزدیک به 15 هزار سرباز اروپایی وارد خاک انگلستان شده و به سمت لندن پیشروی کنند.

ناوگان اسپانیا شامل 130 کشتی جنگی بسیار بزرگ بود که نزدیک به 20 هزار ملوان را با خود حمل می‌کرد. کشتی‌های اسپانیایی بدون برخورد با مانعی تا دریای مانش جلو آمدند، اما در بدترین مکان ممکن گرفتار حمله فرانسیس دریک شدند. فرانسیس دریک با استفاده از تاریکی شب و کشتی‌های کوچک که قدرت حمل سی توپ را داشتند از پشت به کشتی‌های اسپانیایی حمله کرد و تا توانست این کشتی‌ها را هدف قرار داده و غارت کرد.

ناوگان اسپانایی‌ها بار دیگر تا بندر کاله در فرانسه عقب‌نشینی کردند و این بار تلاش کردند تا با دور زدن انگلستان شانس خود را برای حمله امتحان کنند. ناوگان اسپانیا این بار نیز گرفتار بادهای سخت و حملات چریکی کشتی‌ها انگلیسی شد و بسیاری از این کشتی‌ها نیز با برخورد به سواحل صخره‌ای ایرلند قتل عام شدند. کسانی که نجات یافته بودند نیز اغلب به دست مردم محلی ایرلند کشته شدند.

در نهایت ناوگان آرمادا در حالی که نصف ناوگان خود را از دست داده بود، بار دیگر به بندر اصلی خود بازگشتند. نیروی دریایی اسپانیا هرگز پس از این شکست نتوانست کمر راست کند و عملا تسلط بر دریاهای جهان را به انگلستان سپرد.

از سوی دیگر انگلیسی‌ها با همکاری دولت صفوی در ایران توانستند پرتغالی‌ها را با تصرف جزیره و بندر گمبرون از خلیج فارس بیرون برانند که مقدمه سقوط امپراطوری این کشور در شرق دور و منطقه هند بود. تنها زمان لازم بود که انگلیسی‌ها بر امپراطوری هند  مسلط شده و تبدیل به قدرت اصلی استعمارگر دنیا شوند.

عظمتی که مدیون دزدان دریایی بود

این تاریخچه کوتاه به خوبی نشان می‌دهد که مهم‌ترین دوره استعماری بریتانیا و تلاش برای انباشت سرمایه نتیجه همکاری مستقیم ملکه الیزابت با دزدان دریایی بوده است.

سود اصلی این غارت گری‌ها نیز نه به مردم بریتانیا بلکه مستقیما به کمپانی‌های خصوصی که با سرمایه تجار بریتانیایی تشکیل شده بود می‌رسید و در تمام این تشکل‌های اقتصادی نیز دربار انگلستان سهامدار اصلی بود.

ثروت ناشی از همین چپاول‌ها بود که زمینه‌ساز آغاز انقلاب صنعتی در بریتانیای قرن 18 و 19 شد و غرب را به سرمایه‌دار اصلی دنیا تبدیل کرد. شاید خنده‌دارترین نکته در این میان ساخت یک نمونه کامل از کشتی فرانسیس دریک و به آب انداختن آن در رودخانه تایمز باشد. کشتی‌ای که در آن زمان «گلدن هیند» نامیده می‌شد و شاید به مردم بریتانیا و حتی مردم دنیا یادآوری می‌کند که آنچه انگلستان دارد از چپاول دزدان دریایی است./847/ب

مهدی پورصفا/فارس